‘Dat gorrelt en trillert en haggewaaiert as n laiwerk ien lucht’
Geplaatst op: 4 november 2008 Hoort bij: Stad toen Een reactie plaatsen
Een stad zonder stadsfiguren is geen echte stad, daar zijn we het hopelijk over eens. Juist de stadsfiguren geven een stad cachet. Hoe aparter die stadsfiguren, hoe meer bijzonder de stad.
Wat dat betreft is Groningen altijd verwend geweest. Zo hadden we hier Jan Roos rondlopen, een zwaar gedecoreerde belcanto-zanger van eenvoudige komaf, die zelfs nog eens een indrukwekkende proeve van zijn kunnen heeft gegeven bij Willem O’Duys op de enige nationale televisiezender die er toen was. Volkomen ten onrechte bleef Jan zijn nationale doorbraak uit.
Voor zover ik weet zijn er van Jan Roos geen geluidsopnamen bewaard gebleven. Het is daarom nog maar moeilijk invoelbaar, wat zijn kunst teweegbracht. Een liefdevolle beschrijving van de Groninger schrijver Jan Boer, in 1965 gepubliceerd in het Nieuwsblad van het Noorden, brengt de emoties van indertijd echter weer enigszins terug. Temeer daar dit stuk gelardeerd is met prachtige tekeningen van Nico Visscher, die Jan in zijn meest kenmerkende poses vast heeft gelegd.
Volgens Boer was Jan Roos “n borrelnde bron van zuvere improvisoatsies”. Helaas kreeg de meesterzanger niet altijd het respect, dat hij verdiende. Vooral niet van de jeugd. “Komt dat meschain”, vraagt Boer zich af, “omdat Jan mit zien haile liggoam zingt en omdat wie doodgewone staarvelingen nait begriepen kennen, dat ie joe doarboie wel ais ien alerhaande bochten vringen mouten?…
As Jan d’r ain van zien aria’s oetkrollert – opus zoveul van homzulf – en hai haangt doar haildaal bie achterover of hoast mit neus aan grond, den is dat veur mie ’n bewies dat hai haildaal ien zien Kunst opgaait.”
Boer signaleert een discrepantie tussen het massale enthousiasme voor de Beatles en het eenzame kunstenaarschap van Jan Roos:
“En dat terwiel hai aal dij originele aigen geluden toch op zien aigen wies nog kleur en fleur biebrengt mit zien raaiten handstokje. Dat e doarbie wel ais male gezichten trekt, wel wol hom dat euvel duden? Elke werachtege kunstenoar het zo zien aigen menaaier van doun en as Jan zien stokje sekonden laang ien lucht trillert, of zien mond zowat oet hoaken zongen wordt, of dat kop hom rood anlopt en ogen zowat oet heur kassen kolleren, dit heurt bie zien specioale zangersgoaven en doar hemmen wie nog nait zoveul over te zeggen!”
Boer vermoedde wel eens dat het aan Jan Roos zijn muzikale thematiek toe te schrijven was, dat hij niet door alle lagen van het volk begrepen werd. Dat Bach-achtige theatrale van Roos lag ook niet echt iedereen. Volgens Boer vergde Jans kunst enige explicatie en hij was gaarne bereid om die te geven:
“Hai begunt aaltied mit laange oethoalen, doar de eerste laankoamege luchtloagen mit aanboord worren, sums mit woorden, asmis ook d’r zunner. Den komen de varioatsies ien wizzelnde ritmen en klankschoalen, moar aaltied aanzwellend, krekt as ’t bloud ien zien oaders en veulhaid van meneuvels over ’t haile liggoam.
Dat crescendo is ain van zien staarkste kanten, doar e zien leste oam veur over het en zien leste krachten van aarm en rugspieren. Dat gorrelt en trillert en haggewaaiert as n laiwerk ien lucht.
Doar gaait e haildaal ien op, omdat dat zien aigen kreoatsie is, mit de mainst verrassende vondsten. As ’t swait hom den te vitlokken oetlopt, huift joe dat niks te verwonnern! Dat oogopslag den woazeg wordt, krekt of hai ien zeuvende hemel is, ook nait! Dat is, om zo te zeggen, de ziel van zien zangersbestoan! (…).Op dij muzikoale martelgaang volgt zetrecht n rusteger rekwiëmgedailte ien trant van ”Er ruist door de wolken”, dat de neudege ontspannen geft van spieren en longen. Dat decrescendo wekt nooit de lachlust van ’t publiek.
Moar wel de slötapotheose, doar Jan toch aaltied weer noar tou aarbaidt. Of e dat nou dut oet iedelhaid of oet innerlieke aandrift, wel zel t zeggen? Moar aaltied slut e zien aria’s of mit n machteg fortissimo! En dat dut e zo krachtdoadeg, zo vol overgoave, dat joe ’t kold bie rug laans lopt!”
Naschrift 14 januari 2022:
Inmiddels staat er toch een filmpje met geluidsopnamen op Youtube (met dank aan LB voor het attenderen):
groninganus 
In het Oldamb was Jan Roos volksvermaak nr.1.
Midden in het dorp werd een boerenwagen als podium neergezet en daar ging hij staan zingen met uithalen van heb ik jou daar.
Ik was als kind als de dood voor Jan Roos.Hij kon ook best kwaadaardig zijn als er kinderen waren die hem uitlachten. Het was echt een bizar en bijzonder stadsfiguur.
Jan – wij noemden hem Jan de Roas – was in de zestiger jaren ook een regelmatige verschijning in Drachten. Hij stond elke keer garant voor een kleine volksoploop van vooral jeugdige Drachtsters. Wee degene die het te bot maakte met opmerkingen of die hem slechts een koperen cent toewierp, want dan kwam hij met geheven wandelstok en rinkelende medailles op je af.
Ik heb trouwens nooit geweten, dat hij in Ureterp is geboren en begraven.
Hier ging indertijd het verhaal, dat hij in feite een vermogend man was die verschillende panden in Groningen bezat …
@Jan,
Hij woonde bij een hospita op Verlengde Nieuwstraat 16a in de Groningse Oosterpoort – twee straten van mij vandaan.
@thea;kwam hij ook in het oldambt? Ik herinner mij uit mijn jeugd(45jaar geleden) een soortgelijk figuur die in Siddeburen rondliep en Tjapko genoemd werd, was dat misschien ook jan roos of toch een ander.
In die tijd hadden we behalve Jan Roos ook nog juffrouw Primula en Pietje Vlugpoot. Van de eerste mocht je geen snoepjes aannemen. Pietje kon dus heel hard achter je aan lopen.
Ik heb altijd gedacht dat Jan Roos in het Oosterpark woonde, omdat hij zo vaak bij ons in de bus zat. Hij stonk verschrikkelijk, onze moeders namen meestal een latere bus als hij erin zat. En ook bij ons deed het verhaal de ronde dat hij eigenlijk een miljonair was. Wij waren doodsbang voor hem en durfden hem slechts op een afstandje uit te jouwen. Uit dit stukje begrijp ik dat ik daar spijt van moet hebben omdat het een kunstenaar was, maar dat heb ik niet. Ik vond het een nare, boze man.
De dreiging met de stok deed me als kind sidderen. Ik liep dan graag met wijde boog om hem heen in de Herestraat.
En die stem…… tjaa die hoorde je van verre
@Catharina,
Wat betreft het adres, kijk eens op deze pagina uit het Groninger adresboek van 1964, en dan op nummer 16-b:
http://www.xs4all.nl/~colly/stadjers/Verlengde%20Nieuwstraat.htm
Ook Eddy Koekkoek (zie 15-a, dus er schuin tegenover) wist me te vertellen dat Jan Roos hier woonde. Bij een hospita , zei hij. Misschien is de zanger na haar dood naar het Oosterpark verhuisd?
Verder denk ik dat jonge kinderen bang voor hem waren. Toen ik in 1963, op mijn achtste, een keer met mijn opa in de Herestraat kwam en het wonderlijke fenomeen Jan Roos er stond, was ik ook bang voor die stok die hij in mijn richting zwaaide. Maar voor opgeschoten knapen was het juist een sport om Jan Roos te jennen. Hij hapte ook zo heerlijk.
Wat betreft de kunst, dat moet je met een flinke korrel zout nemen. Het stukje van Jan Boer druipt werkelijk van de ironie, misschien komt dat in de citaten iets minder tot uitdrukking omdat ik ze selecteerde op de de beschrijving van Jans Roos zijn performance.
Wat geweldig die stadjerspagina, Gelkinghe! Tot mijn verrassing staat mijn vader er als bankwerker in. Ik dacht altijd dat zijn beroep lasser was. Zo zie je maar… Bedankt voor de tip.
@Catharina,
Dat is het gescande adresboek van 1964.
Over de Groninger adresboeken zie:
http://gelkinghe.web-log.nl/gelkinghe/2007/09/het_groninger_a.html
Toch jammer, dat we het tegenwoordig zonder dit soort figuren, de zogenaamde dorpsgekken, moeten stellen.
Jan Roos brengt ook bij mij allelei herinneringen boven. Als kind was ik maar wat bang voor hem, als hij naast de Philips-vestiging in Drachten zijn kunsten vertoonde. Vooral voor die stok had ik veel respect! Volgens mij heeft hij op oudere leeftijd in het Treslinghuis in de Oosterpark gewoond.
Zijn er werkelijk geen beeld-/ geluidsfragmenten te vinden? Iemand moet hem toch een keer opgenomen hebben? Of anders die tv-uitzending?
@Rutger,
Misschien bij rtv Noord in het archief?
Hij is ook een keer bij Willem Fuys in ‘Voor de vuist weg” (van de AVRO) geweest, tweede helft jaren zestig. Maar verweg de meeste programma’s uit die tijd zijn niet bewaard, omdat ampex zo duur was.
heb menig tik gehad van de stok,, ik kon het niet laten om z,n pet een tikje te geven, en ja dan wist je wel hoe laat het was, ook had m,n pa hem vaak in de bus( dabo) en als hij dan weer ff een aria weggaf, dan kon hij het niet laten om op de rem te trappen, was natuurlijk een lach saldo gaf van de passagiers.
zijn toch erg leuke herinneringen