Weerzin en deernis – de bedelaar in de kunst

Waar zou Sint Maarten zijn geweest zonder de bedelaar? Helemaal nergens! Zonder de bedelaar had hij zijn mantel niet kunnen delen, zonder de bedelaar zou hij zich üerhaupt niet als heilige hebben kunnen manifesteren. Zonder die bedelaar waren er vanavond dus helemaal geen kindertjes met lampionnetjes en leuke liedjes langs de deuren gegaan, en alleen dankzij de bedelaar konden volwassenen de rol van snoep-heiligen spelen.

Reden te over voor dankbaarheid jegens de bedelaar. En toch is de bedelaar niet altijd even vleiend uitgebeeld. Neem dit portret door Pieter Breughel:

Het stel oorlogsgewonden wordt als volslagen debiel voorgesteld. Nog een graadje erger is de prent die Adriaen Matham omstreeks 1640 maakte naar een verloren gegaan schilderij van de genreschilder Adriaen van de Venne:

De weerzin druipt er vanaf. De ongure kerel, die spiedend naar buit om zich heen loert, heeft een draailier onder zijn voddige jas en begeleidt daarmee zijn wijf dat een liedje zingt vanaf een voor haar nauwelijks leesbaar blad papier.

Nee, dan blijkt er veel meer deernis uit een prent van Pieter Quast:

Deze bedelaar, natuurlijk ook weer een oorlogsgewonde, heeft twee vrolijke kinderen onder zijn hoede, die de prent een aangename lichtheid geven. De weerzin maakte hier plaats voor deernis. Tot slot nog een schilderij van Giacomo Ceruti, een kunstenaar die bekend stond om zijn mededogen met eenzame vagebonden, zelfs als ze behept waren met een wanstaltig gezwel in de nek:

---