Terug naar de Schepper met het dubbel doorschoten hart

In mijn kwartierstaat, als ik die zou maken, nemen Oldambtsters ongeveer vijfachtste van de ruimte in. Een kwart is bestemd voor Friezen. En een achtste deel bestaat uit mensen uit het Westerkwartier, met name Marum, Nuis, Niebert en Tolbert, die omgeving.

Tot nu toe heb ik aan dat deel van mijn komaf nooit veel aandacht besteed. De schakel er naar toe is een kleine, frèle, dappere vrouw, Grietje van der Velde, de moeder van mijn grootvader Vondeling.

Haar moeder, Antje van der Velde, bleek maar liefst vijfvoudig  ongehuwd moeder. Met Antje zitten we onmiskenbaar in een landarbeidersmilieu. Toch heeft haar moeder Grietje als familienaam Vossema. Vossema, ook wel Fossema, is de oudere naam van de Coendersborch in Nuis. Omdat die naam getuige Alle Groningers pas omstreeks 1811 opduikt in deze familie, vermoed ik dat deze voorzaten van me onder Nuis land van de borgfamilie pachtten, iets wat nog wel eens valt na te gaan.

Terwijl ik mijn Oldambtster voorfamilie – landarbeiders en vissers – nog niet verder terug heb kunnen traceren dan tot ongeveer 1750, leidt het draadje dat ik met Grietje en Antje en Grietje lostrok, via een grillig pad naar de Late Middeleeuwen.

Althans als ik een bepaalde website wil geloven. Volgen we de daar gegeven lijnen even terug.

De vader van Grietje Vossema was de dagloner Jan Douwes Vossema (Nuis 1774  – Marum 1838). Van diens vader Douwe Freerks (Nuis 1739-1809) is het beroep onbekend, maar dat zal ook niet veel voorgesteld hebben. Als ze braaf en opppassend waren, is er nauwelijks een verhaal over deze landarbeiders te maken.

Nog weer een generatie terug, stuiten we echter op een schoolmeester: Frerik Douwes, geboren in 1715 te Tolbert. Over schoolmeesters is vaak juist wat meer te vertellen, zeker als ze over de schreef gingen, want dan werd de kerkelijke tucht actief. Frerik trad als dorpspedagoog en –schrijver in de voetsporen van zijn pa Douwe Hindriks , wiens levensjaren onbekend zijn. Maar dat zou geen probleem mogen vormen. In elk geval trouwde hij in 1699 in Tolbert met Auckjen Sunkema, geboren in 1673 te Groningen, en aangezien Douwes lijn doodloopt bij zijn vader, vervolgen we de reis naar de Late Middeleeuwen met de lijn van haar.

Haar vader was Sirk Harmens Sunkema, die voor april 1676 overleed. Hij was Hoofdmansdienaar van zijn beroep, zeg maar medewerker van het gerechtshof. Wat hij precies deed voor de kost, staat vast wel in de een of andere officiële instructie. Hij woonde in de stad Groningen, maar was in 1666 in Tolbert met een Eetien Iwema getrouwd. Via haar lijn dalen we nog verder af.

Over haar vader Driewes Iwema is buiten het overlijdenstijdstip (winter 1672/1673) nauwelijks iets bekend. Diens vader Date Iwema (1588-1651) was echter een van de grotere boeren van Niebert. Die trad ook wel op als kerkvoogd. Een belangrijk man ter plaatse, over wie meer te vinden moet zijn. Vermoedelijk woonde hij op de Iwemaheerd, een oud steenhuis in Niebert. In elk geval deed zijn vader Harcke Iwema dat al.

Helaas bestaat  er geen volle zekerheid over diens afstamming. Met een slag om de arm daarom de boeren Drieuwes Iwema (Niebert ca. 1532-1600) en Harcko Iwema (Niebert 1485-1544), waarvan de laatste tevens als Grietman te boek staat. Zo’n Grietman was een soort rechter, burgemeester en notaris in één. Opmerkelijk: elders krijgt Harcke de Grietman heel andere leefjaren mee. Daar heet zijn rechtsgebied  Westerdeel-Vredewold. Hij zou dit samen met de eigenerfde Hille Fossema hebben bediend. Tevens was hij ‘Schepper tot Niebert’, dus lokaal de hoogste baas in waterschapszaken.

Een Grietman en Schepper stelde echt wel wat voor. In elk geval hadden de Iwema’s een mooi familiewapen, met een dubbel doorwond hart als belangrijkste element:

Zoiets zag je nergens anders dan in het Westerkwartier. Het tekeningetje is ontleend aan het boek van Leo Martinus over de Auwema’s van Tolbert, die hetzelfde teken droegen. Trouwens, ook de Fossema’s van Nuis deden dat. Volgens Leo, die ik eind vorig jaar interviewde voor Stad & Lande, vormden de Auwema’s en de Iwema’s  oorspronkelijk wellicht één familieclan: “Zo’n hart”, vertelde hij,

“stond symbool voor de maagd Maria en er zou een verband kunnen zijn met het Cusemer klooster, dat deze familie na een kruistocht uit dank land schonk, maar dat ligt dus in de nevelen der tijden.”

Natuurlijk weet ik dat dit speculatie is en dat je heus niet alles op internet voor zoete koek moet slikken. Zeker bij webgenealogieën zou je eigenlijk alles moeten checken en nog eens checken. En toch maakt het zover kunnen teruggaan in de tijd heel even een tikje euforisch.

---