In hoeverre bestond de woningvoorraad uit arbeiderswoningen?

In 1808 wilde de overheid met het oog op een nieuwe belasting weten hoeveel woningen er in elk dorp stonden, en hoeveel van die onderkomens arbeiders- en armenwoningen waren. Voor het Westerkwartier zijn de opgaven bewaard gebleven. Ik heb ze in deze tabel ondergebracht:

Plaats	Totaal bewoonde huizen	Boeren en ingezetenen	Arbeiders dagloners + armen	Percentage arbeiders
Vredewold
Marum + de Wilp	115		51	44,3 %
Nuis	49		12	24,5 %
Niebert	55		20	36,4 %
Tolbert	119		52	43,7 %
Midwolde	49		15	30,6 %
Leek	151		45	29,8 %
Zevenhuizen	200		145	72,5 %
Lettelbert	46		10	21,7 %
Oostwold	35		11	31,4 %
Lagemeeden	22		6	27,3 %
Hoogkerk &c.
Hoogkerk	76		26	34,2 %
Leegkerk	31		11	35,5 %
Dorkwerd	17		4	23,5 %
Aduard etc.
Aduard	98		44	44,9 %
Hogemeeden	44		12	27,3 %
Den Ham	42		12	28,6 %
Fransum	23		6	26,1 %
Wierum	26		1	3,8 %
Oostum	14		3	21,4 %
Garnwerd	85		48	56,5 %
Westerdeel-Langewold
Grijpskerk	124	85	33 + 6	31,5 %
Kommerzijl + drie Waarden	82		50	61,0 %
Sebaldeburen	62	40	19 + 3	35,4 %
Lutjegast	93	59	28 + 6	36,6 %
Grootegast	145	84	55 + 6	42,1 %
Doezum	123	80	40 + 3	35,0 %
Opende	47	36	10 + 1	23,4 %
Lucaswolde	16	11	5	31,2 %
Oosterdeel-Langewold
Zuidhorn	133		57	42,9 %
Noordhorn	135		54	40,0 %
Niekerk	70		28	40,0 %
Oldekerk	68		37	54,4 %
Faan	10		1	10,0 %
Niezijl	78		39	50,0 %
Visvliet etc.
Visvliet en Pieterzijl	130		50	38,5 %
Kommerzijl + drie Waarden	82		50	61,0 %
Middag-Humsterland
Oldehove	134		63	47,0 %
Niehove	100		44	44,0 %
Saaksum	40		21	52,5 %
Ezinge	98		36	36,7 %
Feerwerd	–		–	–

De grootste kernen Zevenhuizen en Leek waren juist ook hele jonge – ze hadden hun ontstaan aan de vervening te danken. Maar terwijl Zevenhuizen het hoogste aandeel arbeiderswoningen van het Westerkwartier kende (72,5 %) was dat in Leek juist aan de lage kant (29,8 %). Zevenhuizen was veel proletarischer dan het verzorgingscentrum Leek, mag je concluderen. Hoge percentages arbeiderswoningen waren er ook in Kommerzijl en Garnwerd met hun kleinschalige havenactiviteiten. Door de bank genomen zal in het Westerkwartier ruim een derde van de woningvoorraad uit arbeiderswoningen hebben bestaan. Laag waren de percentages in typische boerendorpen als Dorkwerd en Lettelbert.

Verder heb ik de percentages geclassificeerd in vier groepen: 20-29% (geel), 30-39 % (oranje), 40-49 % (rood) en meer dan 50 % (paars). Hoe donkerder de kleur, hoe hoger het percentage arbeiderswoningen op de gehele woningvoorraad. In kaart gebracht levert dat het volgende beeld op:

De paarse stippen (relatief veel arbeiderswoningen) zitten vooral vlakbij het Reitdiep, waar afgezien van de haventjes de grote boerderijen op de jonge zeeklei ’s zomers behoefte aan veel losse arbeidskrachten hadden. In de omgeving van de stad en het noorden van het Vredewold vallen juist de lage percentages op. Ten zuiden van het Hoendiep is het paars van Zevenhuizen vrij uitzonderlijk.

—

Bron; Groninger Archieven, Toegang 735 (gerechten Westerkwartier) inv.nr. 752.

---