Brand op de Martinitoren, 1822

GRONINGEN, den 8 Maart. (Extract uit een particulieren brief.) “Deze nacht was een nacht van schrik en ontroering. De bliksem sloeg hedenmorgen tegen half vijf ure bovenin den pijnappel van St. Martens toren, welke begon te vlammen. Er waaide een hevige storm; stukken vuur vlogen door de lucht tot buiten de Steenstilpoort, bij de molens. Het gesmolten lood-, dat als een regen in den pijnappel droop, belette ieder in het eerst om bij het vuur te komen; evenwel was een gevangen soldaat, hiertoe losgelaten, de eerste met eenen zeeofficier, die boven kwamen en het brandende hout afbikten; doch door den vreesselijken wind konden zij den brand niet meester worden, dan nadat het werk, daar de spil in zat, waaraan het paardje draaide, afgebrand was, waarop het paardje met de as van boven viel. Ten acht ure zag men geen brand meer. De schade is zeker niet groot, daar de pijnappel meest nog in zijne gedaante is, doch het geval is te betreuren wegens de ongelukken die erbij gebeurd zijn. Zoo is de zoon van den Winschoter schuitenvoerder Bontekoe, een brave jongeling van 20 jaren, verpletterd. De officier van Policie , de heer van Wartum, is zoodanig aan zijn hoofd gekwetst, dat men aan zijn herstel wanhoopt; hij ligt nog op het Stadhuis en men heeft hem getrepaneerd. Een schoenmaker in de Oosterstraat is in een deerlijken toestand ons huis voorbij gedragen. Ook zegt men dat er een soldaat bij omgekomen zou zijn.”

Bron: ’s Gravenhaagsche Courant, 13 maart 1822.

Commentaar: De brand van begin maart 1822 op de Martinitoren is bekend van een andere, meer uitvoerige brief van een dag later, en een nog later krantenverslag, beide door Frans Westra opgenomen in zijn boek over de toren (2009). Deze bronnen reppen van een “verschrikkelijke donderslag” tijdens een al uren durende storm, die in de “stinkdonkere nacht” tot een orkaan zou aanzwellen. Om half vijf had de torenwachter op zijn brandhoorn geblazen, en repten burgers zich naar de Grote Markt waar de pijnappel op de Martinitoren al in brand stond. Hele vonkenregens vlogen er uit, waarbij eerst niemand de toren op durfde gaan. De zeeofficier waarvan in de Haagse brief sprake is, en die als eerste de toren op liep, was een R. de Sitter, kapitein bij de mariniers. Hij werd gevolgd door vier anderen, maar het lukte ze door de storm alleen gezamenlijk de pijnappel in te komen. Bij het met een bijl weghakken van de smeltende loden bekleding om de pijnappel, raakte De Sitters jas zelfs nog even in brand. Omdat het gezelschap de brand met water en natte koeienhuiden niet meester kon worden, en er vanwege gloeiend ijzer en  smeltend lood ook niet goed bij kon komen, moest het gezelschap zelfs nog even de pijnappel uit. Op dat moment begon de mansdikke stang met het paardje te buigen, en knapte ze als een strootje af, waarbij ze val van alles met zich meesleurde in haar val op het Martinikerkhof achter de Hoofdwacht, waar politiechef Van Wartum, schoenmaker Kraus en Geert Bontekoe en diens broer werden getroffen. Toen het De Sitter bovenin de toren er voor de tweede keer in slaagde de pijnappel in te komen,  kregen hij en zijn helpers de brand vrij snel onder controle. Het trepaneren van Van Wartums schedel vindt men ook in de andere bronnen. Opmerkelijk is nog dat het conservatieve stadsbestuur vrij snel na deze brand besloot een bliksemafleider op de toren te laten plaatsen, maar dat er jarenlang niets van uitvoering van dit mooie voornemen kwam, zodat de toren tijdens een onweer in februari 1836 opnieuw in brand raakte.

---