Een oorlogslied voor het Leger aan de Rijn

Soms ontdek je een historisch schilderij dat je nooit eerder zag, maar dat desalniettemin prachtig is als tijdsbeeld.

Op het eerste gezicht lijkt het Frans-revolutionair, en dat is het ook, maar er zit een dubbele bodem in.

Het schilderij hangt in het Museum van Straatsburg, en ene Isidore Pils, een stadsgenoot, maakte het in 1849, terwijl het voorstelt Rouget de Lisle – in 1792 de tekstdichter en componist van de Marseillaise – die dit in Straatsburg geconcipieerde patriottenlied voor het eerst vol pathos voorzingt in een vaderlandslievend burgergezelschap te Straatsburg. Er zat namelijk net een oorlog met Oostenrijk aan te komen. Rouget was officier in het Franse leger aan de Rijn, waarvoor hij zijn lied – vanaf 1795 het Frans volkslied, dat meermalen verboden is geweest – het eerst bestemd had.

Rouget staat uiteraard centraal in de voorstelling. Hij wordt links gaccompagneerd door twee lieftallige deernen, waarvan de een de piano bedient en de ander gedienstig haar muziekbladen omslaat. Links van de pianiste liggen ook nog wat (muziek?)boeken. Ze is duidelijk niet van de straat en voorlopig beschikt Rouget nog wel over wat repertoire. Al moet hij in zijn opgekrikte heldenpose oppassen waar hij zijn stevels neerzet. Het kreukende, bobbelige tapijt gedoogt geen al te revolutionaire strapatzen.

Naast Rouget vormt zijn publiek het onderwerp. De dames kijken de held zonder mankeren naar zijn ogen. Dat hoort zo bij helden. Het zijn fans. Dat vormen mogelijk ook de revolutionairen in het gezelschap, die op de achtergrond wat schwärmerisch uit hun ogen kijken. Anders is het met de persoon die naast Rouget centraal in in de voorstelling uitstekend belicht op zijn mooiste zetel prijkt. Dit zal de burgemeester van Straatsburg zijn. Hij kijkt weliswaar belangstellend op naar Rouget, maar deelt minder diens enthousiasme, het is eerder met een gereserveerde nieuwsgierigheid waarmee hij de man aanschouwt. Hij lijkt qua houding zelfs wat afwerend.

De dubbele bodem in het doek bestaat nu in de tijdsdimensie en het naast en tegenover elkaar zetten van de revolutionaire patriot van 1792 en de bedaagde pruikmans van 1849. Rouget vertegenwoordigt de Franse revolutie, de eerste en gloednieuwe, die in de schildersogen oud en bedaagd is geworden en de allemaal al eens meegemaakt heeft. Straks zal de oudere man opstaan en proberen met waarschuwende woorden het oplaaiende begeestering te temperen. Hij zal zich voorzichtig en zeker niet provocerend uiten, want anders ligt je afgehakte hoofd, van onderen nog uitdruipend, maar zo in een wilgetenen mandje.

---