Waar komt de naam Schifpot vandaan?

Zondag kwam ik weer eens langs Schifpot. Jaren geleden, in 2006, vroeg ik me al eens af wat die naam betekende, maar kwam er toen niet achter.

De eerste gissing was indertijd dat de naam van Schippot zou kunnen komen. Van mijn achterneef had ik eens gehoord dat hier, voordat de Torensmabrug er lag, een pontje over het Aduarderdiep heen en weer voer.

De oudste kaart waarop ik Schifpot vond was de chromotopografische, verkend in 1905 (een van de zogenaamde Bonnebladen). Onder het toponiem staat daarop de afkorting voetv. van voetveer. Door het ontbreken van oudere meldingen dacht ik dat het toponiem uit het eind van de 19e eeuw zou stammen en samenhing met een functiewijziging in het gebied.

Bij het eerste kadaster lag hier aan weerszijden van het Aduarderdiep nog louter weiland, in 1867 was er op de Feerwerder kant een steenfabriek gekomen en stonden er bovendien kalkovens Dan komen er wat woninkjes bij in de bocht van het kanaal en ik vermoedde er ook een café. Bovendien lag er een kade. Met de komst van zulk vastgoed hing de naam samen, dacht ik. In elk geval situeerde ik Schifpot op de Feerwerder kant.

Indertijd moest ik de vraag laten rusten, maar nu ik er weer langskwam, besefte ik dat er intussen heel wat jaargangen Groningse kranten op de KB-website zijn komen staan. Ik besloot daar eens in te gaan zoeken.

De (voorlopig) oudste krantenmelding van Schifpot is te vinden in een rubrieksadvertentie uit 1912.  Dat spoort chronologisch wel ongeveer met de oudste melding op een kaart. Bij de tweede krantenmelding, uit 1917, gaat het om de veiling van een partij gebruikt scheepshout aan de Feerwerder kant. Wat overeenkomt met de gedachte lokatie.

Uit de jaren 1926–1935 zijn er echter wat advertenties waarin te huur wordt aangeboden een huis op de Garnwerder kant. Niet alleen zijn een tuin en drie percelen dijk bij de huur inbegrepen, dat geldt ook voor een “recht van overzetterij over het Aduarderdiep”, dus van bovengenoemd voetveer. Eind 1934 heet deze overzetterij ‘Schifpot’. Waarbij je je natuurlijk afvraagt of het gehucht naar de overzetterij heet, of andersom.

De overzetterij, ontdekte ik, dateerde van 1853. Op 4 augustus dat jaar verkreeg de wed. Bakker-Smit te Garnwerd bij Koninklijk Besluit vergunning tot aanleg van het voetveer en het heffen van een veerrecht. Deze vergunning gold voor vijftig jaar en moet rond 1903 dus nog eens verlengd zijn geweest.  Het voetveer had toen zijn langste tijd al gehad, want er zou een brug komen. Deze werd in 1919 al gewenst, het besluit ertoe viel in 1936, de bouw vond plaats in 1938 (foto’s), terwijl de effectieve ingebruikneming in september 1939 was, vlak na de mobilisatie.

Juist in de tijd dat de brug er definitief zou komen, besteedde Jacob Tilbusscher in de bijlage Ter verpoozing van het Nieuwsblad van het Noorden aandacht aan het Aduarderdiep. Door zijn stukje (pag. 2) kreeg ik eindelijk antwoord op mijn vraag:

“Aan het noordeinde van het Aduarderdiep staat aan den oostelijken oever een klein typisch huisje, vroeger een druk bezochte herberg. Vooral des winters bij ijs was het daar bijzonder druk. ’t Huisje wordt steeds aangeduid door den eigenaardigen naam Schifpot. Een Schifpot is een primitieve kachel. Eigenlijk een cylindervormige pot, waarin schif — afval van vlas — smeulde…. Ook nam men wel zaagmeel. Oudtijds zal dan in ’t huisje menig gezelschap rondom den schifpot hebben gezeten, onder ’t genot van een glaasje “dikke stukken” vertellend. Ouden van dagen in de omgeving van ’t Aduarderdiep weten heel wat van ’t gezellig verkeer in den Schifpot te vertellen.”

Het huis op de Garnwerder kant waaraan de overzetterij was verbonden, fungeerde dus tevens als herberg. In de volksmond heette dit établissement Schifpot naar de eigenaardige verwarming, en de naam van dit huis ging later over op die van het gehucht.

Als ik achteraf nog even op Wikipedia kijk, zie ik dat deze verklaring sinds oktober vorig jaar daar ook min of meer in het lemma Schifpot opgenomen is:

“De betekenis van het woord ‘schifpot’ is volgens het WNT een ‘.. ijzeren pot, waarin schif wordt gebrand’ waarbij ‘schif’ staat voor ‘de houtachtige deeltjes die bij het zwingelen van vlas .. afvallen’.”

Voordat het lemma in deze zin gewijzigd werd, stond er maandenlang te lezen dat de naam ‘Schifpot’ mogelijk verwees “naar een pot waarin vleesafval (schif) werd gestookt”, wat dan wel aan een leesfout zal hebben gelegen. Wikipedia noemt ook dat het veerhuis de naam Schifpot droeg, maar positioneert dat per abuis aan de Feerwerder kant.

Terecht constateert de nieuwste Wikipedia-versie dat er vroeger aardig wat vlas in deze omgeving werd geteeld. Begin twintigste eeuw ging het volgens de jaarverslagen van de gemeente Ezinge om ruim 50 hectare.

Schifpot 1938. Collectie RHC Groninger Archieven 818-4054.

---