De marteldood der Groninger katten
Geplaatst op: 19 mei 2017 Hoort bij: Stad toen 6 reacties
Hendrick van Beaumont, Jongen met kat, 1696. Collectie Rijksmuseum.
“Dokter Braun, die in 1670 professor te Groningen was, beschrijft ons de volgende ceremonie die in 1635, op St. Jans dag, op de markt te Groningen plaats had. Een aantal katten, zwarte en witte, waren sinds dagen heinde en verre opgevangen. Op St. Jansdag hing aan een wip boven een groot vuur een houten kooi vol katten. De kooi werd in en uit het vuur gewipt, zoolang tot al de katten den marteldood ondergaan hadden. Dan dansten de schooljongens onder het aanheffen van geestelijke liederen om en door het vuur. De regeering en vooral de geestelijkheid, woonden dit zuiveringsproces voor heksen en tooverkollen in devotie bij.”
Bron: H. Zeeman, ‘De kat in hare natuurlijke ontwikkleing, zedelijk leven en geschiedenis’, in Androcles, maandschrift aan de belangen der dieren gewijd XIV (1882) pag. 17-28, bepaaldelijk 22.
Commentaar: Sint Jansdag (24 juni), ook wel Midzomer, werd gevierd met grote vuren. Of dat ook in Groningen gebeurde is onzeker, maar in de Martinikerk, de parochiekerk, bewaarde men als relikwie ooit een arm van Johannes de Doper – reden waarom de flankerende straat ook Sint Jansstraat heet – en je zou dus zeggen dat dit feest hier ook bekend geweest moet zijn, tenminste voordat de Reformatie hier in 1594 haar beslag kreeg, maar mogelijk ook nog in de decennia erna.
Maar werden er op Sint Jansdag 1635 ook werkelijk katten op de Grote Markt in Groningen verbrand? Er is maar één getuigenis, namelijk het bovenstaande, en dat moeten we vooralsnog met een korrel zout nemen. Ten eerste vestigde Johannes Braun (1631-1708), ook wel Braunius geheten, zich pas in 1679 (en niet in 1670) als hoogleraar te Groningen. Hoe dan ook zit er 44 jaar tussen het tweedehands getuigenis en de (vermeende) marteldood der katten.
Braunius was bovendien niet onomstreden. Als cartesiaan (aanhanger van Descartes) kwam hij op voor meer religieuze verdraagzaamheid en verschillende malen hebben orthodoxe tegenstanders geprobeerd hem pootje te lichten. Uiteindelijk leidde dat ertoe dat de curatoren van de Groninger academie (regenten van Stad en Lande) een orthodoxe tegenstander boven hem plaatsten. Braunius had dus een appeltje te schillen met politieke bestuurders en vooral de geestelijkheid, en kan dit oude verhaal uit wrok hebben opgedist. Overigens is helaas onbekend in welk geschrift Braunius dat deed. Hij heeft er nogal wat op zijn naam staan, dus het vergt vrij wat zoekwerk met ongewisse uitkomst, om dat te achterhalen.
groninganus 
Een beetje slimme kat liet zich toen ook niet vangen, hoor 🙂
Er is iets met bijgeloof en katten, dat wist ik als kind al, maar dat vroede kerkvaderen aan zo’n marteling met devoot gemoed deelnamen ter wering van heksen en tooverkollen zegt volgens mij heel wat over hun nog steeds sterke bijgeloof. Een zwarte kat moest je niet over je pad lopen, immers, in onverlichte straten zag je dat beestje niet – er over struikelen zou je niet, de kat was toch sneller – maar je kon er wel van schrikken en witte katten zijn vaak doof en een dove kat hoort geen muizen en ratten ritselen en kan dus alleen op zicht en geur en niet op gehoor jagen, je had dus met een zwarte of witte kat een ahum.. kat in de zak gekocht. Schandalige dierenmishandeling was dat wel op Sint Jansdag, walgelijk. Andere tijden, andere zeden, blij dat ik nu leef, al gaat er nu ook van alles mis. Maar als dokter Braun dit verhaaltje gelogen heeft, dan “loog hij in commissie” zoals ze dat in ons buurtje zeiden of ook wel “ik heb dit van heuren zeggen, heur” m.a.w. als ik lieg, dan lieg ik in commissie (dan hebben anderen tegen mij leugens verteld en ben ik dus niet de enige, ik ben dan onderdeel van een commissie). Reina
Maar van horen zeggen geldt nooit als bewijs – om Amerikaanse advocaten van de TV te citeren: “Hearsay, your Honour!”.
Lijkt me echt over Parijs te gaan. Misschien rommelt meneer Zeeman met zijn bronnen.
Ja, het deed mij ook vaag aan The Great Cat Massacre van Darnton denken:
https://en.wikipedia.org/wiki/The_Great_Cat_Massacre
De methode van terdoodbrenging is wel anders.
De post is alweer van vier jaar geleden, maar het gegeven intrigeerde me. Dus alsnog een reactie. Alhoewel er door mij niet direct bewijs gevonden kan worden gevonden voor deze activiteit in Groningen, is er heel veel geschreven over deze oeroude ‘traditie’ (zou mogelijk teruggaan op gebruiken van voor de geschreven overleveringen van de Romeinen), die in heel europa wijdverbreid was. En dit ‘ritueel/volksvermaak’ werd in sommige delen van Europa nog tot zeer recent uitgeoefend. Zo werd het nog in 2015 in Portugal vastgelegd en via YouTube verspreid. Na de logisch daarop volgende ophef werden de levende katten vervangen door speelgoedkatten.
Opmerkelijk zijn de overeenkomsten tussen de diverse beschrijvingen en de door Braun beschreven activiteit. Overal is het kattenverbranden gekoppeld aan het feest van St.Jan (midzomer) en overal worden de katten in een kooi, zak of kruik aan een paal boven het St.Jansvuur gehangen. Tevens is het doel hetzelfde: verdrijven van heksen (en het vermaken van het volk). Aanvankelijk waren het zelfs hoogwaardigheidsbekleders die de ‘ceremonie’ initieerden.
En vergeet ook niet hoe ongelooflijk hard en wreed de wereld in 1635 was. Afgezien van alle ellende door de zich voortslepende oorlog, werden nog in 1598 meerdere van hekserij beschuldigde vrouwen verbrand op de Geeselberg bij Wedde.
Ik vrees dat het verhaal van Braun dus niet te snel terzijde geschoven moet worden als laster. Meer bewijs is er niet… maar ‘absence of evidence is not evidence of absence’…