Viertorenkerk Midwolda – symbool voor het Oldambt als regio

Van de week kwam ik dit wapen tegen in het archief van het Termunterzijlvest:

Het betreft de kerk met de vier (juffer?)torens, die van ca. 1170 tot ca. 1720, 1730 in de oude kern van Midwolda heeft gestaan, op een plek die nu ‘Ol Kerke’ heet, zo’n beetje halfweg Midwolda en Nieuwolda. In 1819 bevestigde de Hoge Raad van Adel dat het Termunterzijlvest de voorstelling van deze kerk in zijn wapen mocht blijven voeren:

Het zijlvest voerde dit wapen al vanaf de zeventiende eeuw, getuige divers zilverwerk. En hoewel het zijlvest allang is opgegaan in grotere verbanden, vinden we de viertorenkerk nog steeds op de gevel van gemaal Cremer in Termunterzijl:

Vanaf 1894 voerde ook de in gemeente Midwolda (1811-1989) een wapen met de viertorenkerk – het staat nog steeds als mozaïek op het oude gemeentehuis in het lintdorp:

Oudtijds stond het op Groninger tabakszakken als herkenbaar bedrijfslogo:

Waarbij de uitwerking nogal verschilde van die op een kaart uit 1734:

Zelfs zijn er wafelijzers met de viertorenkerk, zoals deze in het bakkerijmuseum Mendels te Middelstum:

Op zeventiende-eeuwse pamfletten voor de Oldambtster onafhankelijkheid is dit het beeld:

Zo ongeveer stond de kerk op het landschapszegel, dat de Oldambtster dorpsvolmachten vanaf medio veertiende gebruikten voor zaken van gemeenschappelijk en bovenlokaal belang. Tot het zegelsignet in 1698 op last van het Groninger stadsbestuur werd omgesmolten.

Zoals enkele voorbeelden hierboven aantonen, bleef het Oldambtster wapen echter nog lang in zwang als regionaal symbool voor het Oldambt, ook toen de viertorenkerk allang  afgebroken was. Zo sierde het in 1748 nog het vaandel van een orangistische militie uit Midwolda, terwijl het in de revolutionaire jaren 1795-1797 aan het hoofd stond van de proclamaties, uitgevaardigd door het Oldambtster comité dat de politieke gelijkberechtiging van de regio in de provincie voorstond.

Momenteel bedient alleen de PKN-gemeente Midwolda zich nog van het wapen. Eigenlijk best wel jammer dat zo’n veelgebruikt symbool het loodje moest leggen in het streven naar almaar grotere bestuurlijke verbanden.

—

Literatuur: J.P. Koers, ‘De viertorenkerk, beeldmerk van de Oldambtster identiteit’, Duvekoater 60 (november 2017) 29-32.

---