Rondje Lucaswolde – De Jouwer

Ontluikend blad, Roderwolderdijk Hoogkerk:

Stapel schrikdraad langs de weg, Leutingewolde:

In Nietap kwamen tientallen antieke motoren voorbij, waaronder dit zijspan:

Middenweg bij Boerakker, dacht ik:

Vrouw Snakenborg staat er nog, langs de Hooiweg in Lucaswolde:

Stal met extra ventilatie, De Jouwer:

Vrij veel pollen dotters daar, op slootranden – hier bij mij in de buurt heb ik ze dit voorjaar niet zoveel gezien:

Drie lammeren op een dijk bij het Hoendiep zuidzijde tussen Enumatil en Oostwolmerdraai:


Rondje Jonkersvaart – Marum – Lucaswolde

Foxwolde 1:

Foxwolde 2:

Tijdelijke voorgevel van dakpannen, Leeksterhoofddiep Leek:

Schuur, Jonkersvaart:

Willemstad bij Marum:

Bruggetje over de Pierswijk in het Malijksepad, Marum:

Dorpsgezicht, Marum:

Vogelkijkhut in de tip tussen het Dwarsdiep en de Lietsweg, Lucaswolde:


Naar Lucaswolde en terug

Tussen Vierverlaten en De Poffert: paard ruikt wat:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

In Oostwold stond de kerk open vanwege de Leekstermeer Wandeltocht. Niemand in die kerk te bekennen. Er wel een paar indrukwekkende werken gezien van Peter Wortel, de kunstenaar die zijn atelier in de kerk heeft en die nogal gefascineerd is door civiel-technische werken. Zoals de Bedumer klap:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Op de grenzen van Lettelbert een oponthoud door toedoen van gemotoriseerd boevengespuis:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Gezicht vanaf de oprit naar het viaduct over de A7, westkant Tolbert:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Bij het Schilligepad aan de andere kant van het viaduct deze schuur, waar de vorige keer nog een bestelbus voor stond die het plaatje bedierf:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Middenweg, in de richting van Boerakker:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Tussen Boerakker en Lucaswolde het Sint Lucaspad gefietst. Het wordt gemarkeerd met paaltjes waarop het fraaie wapen van Lucaswolde en Boerakker bevestigd is. Het rood en het geel komt van de heren van Nienoord, die hier eeuwenlang de baas waren. Het zwart staat voor het veen,de gevleugelde stier voor de evangelist Lucas, de lelie voor het Kuzemerklooster dat hier velden had met boekweit, een gewas waarvan de twee witte bloemetjes zijn:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Bij dat Sint Lucaspad onder meer dit slootje:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Een ontluikende distel:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Via het Wilgepad en de Roordaweg weer naar Boerakker. Gezicht op het doodlopende Elzepad vanaf de Roordaweg:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Pril maisveld bij De Banten:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Bij het pontje van Bakkerom wachtte een veervrouw me op:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Schuur bij de Munnikeweg schuin tegenover de Redendijk:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Nog een schuur, maar dan een eindje verder aan de andere kant van de Munnikeweg:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Gezicht op Enumatil:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Het hele dorp had de vlag uitgehangen, want de molen draait weer. Opnieuw het rood en geel van Nienoord, in het kwartier linksboven de molen en in het kwartier linksonder de schans die hier ooit lag om de brug over het Hoendiep en daarmee de wagenweg naar Friesland te beschermen:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA


Rondje Lucaswolde

Tolbert, belommerde heerd:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Lucaswolde, schuurtje aan de Hooiweg dat twee kanten op wil:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Lucaswolde, hippiepaard aan de Hooiweg:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Lucaswolde, afgedankte slijpsteen aan de Leidijk:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Lucaswolde, Leidijk:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Doezum, schuur:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Dijkstreek:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Tjasker Amerikaanse windmotor bij het Hoendiep tussen Enumatil en De Poffert:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Route


Rijk dorp, arm dorp in het Westerkwartier

Bij toeval stuitte ik op een lijst van kerspelen in het Westerkwartier, met de bedragen die deze in 1808 dienden te leveren bij een landelijke “repartitie” van 3 miljoen gulden.

Hoe deze bedragen tot stand kwamen, is me onbekend. Waarschijnlijk ging het – zoals meestal in de Napoleontische era – top-down en is er landelijk eerst een bedrag per departement bepaald, waarna men binnen het departement een verdeling over de landschappen en hun kerspelen opstelde. Er zal veel over geredekaveld zijn in achterafkamertjes. Bestuurders die onder het Ancien Régime al ervaring opdeden met vergelijkbare fiscale verdelingsvraagstukken (“quotisaties”) zullen hun invloed hebben doen gelden.

De sommen die ze voor het Westerkwartier per kerspel bepaalden, heb ik gerangschikt van laag naar hoog en vervolgens gedeeld op het aantal inwoners naar de volkstelling van 1795, om aan een gemiddeld bedrag per kerspelbewoner te komen. :

Som in repartitie 1808KerspelInwoners Vt 1795Gemiddeld/inwoner
150Opende1910,79
175Nuis1920,91
175Noordwijk + Lucasw.2160,81
200Sebaldeburen2190,91
200Oostum633,17
200Lagemeeden1011,98
225Lettelbert1821,23
250Oostwold1062,36
250Leek10700,23
250Niebert2411,04
250Faan723,52
275Marum3510,78
300Niekerk2731,10
300Dorkwerd1192,52
300Aduard3600.83
325Niezijl3251,00
350Saaksum1482,36
350Oldekerk2691,30
350Leegkerk2031,72
450Wierum1832,46
425Feerwerd2311,84
425Grootegast5820,90
450Fransum1273,54
450Tolbert4760,95
475Midwolde2172,19
550Garnwerd4431.24
550Doezum4361,26
700Lutjegast3961,77
750Hoogkerk2902,59
800Hogemeeden1954,10
900Ezinge4162,16
900Den Ham2373,80
1000Visvliet + Pieterzijl5012,00
1050Zuidhorn5851,79
1100Noordhorn5502,00
1200Niehove5192,31
1800Oldehove5873,07
2500Grijpskerk + 3 Waarden6603,79

De belastingdruk bij deze repartitie liep dus nogal uiteen van kerspel tot kerspel. De laagste sommen beurde het Koninkrijk van de kerspelen in het zuidelijk Westerkwartier nabij de grens met Friesland: Opende, Nuis, Noordwijk en Lucaswolde en Sebaldeburen. De hoogste sommen kwamen van Grijpskerk, Oldehove en Niehove. De gemiddelden per inwoner in de laatste kolom, vielen eenvoudig te klasseren:

  • laag: minder dan een gulden.
  • middelmatig: van één tot drie gulden
  • hoog: drie gulden of meer.

De middelmatige bijdragen buiten beschouwing latend, heb ik de kerspelen met lage gemiddelden op het volgende kaartje groen gemerkt en de relatief rijke goudgeel:

De kerspelen met lage gemiddelde bijdragen, zaten op één na allemaal in het zuidelijke Westerkwartier (“onder het Hoendiep”): zand en veen, met gemengde bedrijven van relatief kleine boeren en nog vrij veel woeste grond. De hoge gemiddelde bijdragen per inwoner kwamen van de klei, waar de boerderijen in doorsnee wat groter waren en de boeren een stuk rijker.


Rondje Noordwijk

Veel vergeetmenietjes, en dan vooral op slootkanten, zoals hier op de Hogema bij de A7:

Decoratief groepje witte en bonte koeien bij Lettelbert:

Bij het Schilligepad, Tolbert noordzijde A7:

Roordaweg bij Boerakker:

Zelfde weg: vader en zoon op de oude trekker:

Had deze hybride vlag niet eerder gezien, maar hij past uitstekend bij dit deel van het Westerkwartier, waar de Groningers die ik spreek allemaal een zwaar Friese tongval hebben:

Heel veel groenland was al afgehooid:

Land aan de westkant van de Lietsweg, vrijwel egaal bezet met boterbloemen:

Land aan de oostkant van de Lietsweg – vrijwel egaal bezet met fluitekruid:

Hamrik – hooglanders in ruste:

Die zie je ook steeds meer, helaas allemaal van dezelfde soort, er zal wel een fabriek van zijn of zo. Men merke op dat er geen uil achter dit uilebord zal broeden, omdat het ronde gat voor toegang ontbreekt:

Doel was de (particuliere) Oudeweg, onder Marum ten noorden van de A7. Aardig glooiend landschap heb je daar, huizen kosten er volgens de eigenaar van dit land kapitalen:

Eveneens bij de Oudeweg:

Tussen Noordwijk en Lucaswolde – eik met jong loof laag aan de stam:

Hooiweg Lucaswolde:

Boerderij Lucaswolde:

De mais komt op bij de Polderweg:

Polderweg – vervallende schuren. Aan de overkant zag ik ook een kapot dak. Staat me bij dat er een windhoos is geweest, maar hoe recent dat ook alweer was?:

Voormalige grenssloot van de gemeenten Leek en Grootegast in het verlengde van de Ipo Haaimaweg:

Koeien in de hoek tussen het Hoen- en het Lettelberterdiep:


Rondje Beldam

Koe, Roderwolde bij de Schipsloot (tegenover de oliemolen.)
DSC04421
Leutingewolde – dood paard bij de bekende schuur. Het begon al een beetje te ruiken:
DSC04430
Weg tussen Leutingewolde en Nietap (streek heette vroeger Sweers Anwende, naar de ontginner/turfgraver die het gebied en exploitatie nam:
DSC04433
Landweg bij de Carolieweg tussen Leek en Niebert:
DSC04440
Klein tractorkerkhofje, Nuis:
DSC04447
Coendersborg, Nuis- het erfgoedlogies, rechtsboven, staat leeg:
DSC04450
Uitzicht op het Oude Diep bij de Balktil, ten noorden van Marum:
DSC04454
Bij een picknickplaats aan de Beldam, tussen Marum en Lucaswolde:
DSC04455
Eind verder naar het oosten:
DSC04464
Nog weer verder kwam de zuring in bloei:
DSC04469
Bij een boerenree aan de Noorderweg tussen Boerakker en Tolbert:
DSC04471
Blauwgras in Vierverlaten:
DSC04474


Rondje Marum

De kerk van Midwolde:
DSC04144
Schuur bij Nuis:
DSC04150
Zuivelfabriek Marum (1918):
DSC04153
Het kerkje van Marum:
DSC04156
Aan de andere kant va de kerk zit een bult, een oude stinswier waarop in de Middeleeuwen een verdedigbaar steenhuis gestaan heeft:
DSC04166
Ten westen van Marum dit oorlogsmonument:
DSC04191
Het bevindt zich op de gewezen spoordijk van de Drachtster Tram. Hier zijn eind 1944 vijf mannen bij wijze van represaille door de Duitsers geëxecuteerd nadat een lokale verzetsgroep sabotage had gepleegd waardoor de tram uit de rails liep. De Sicherheitsdienst haalde de vijf mannen uit het Groninger Huis van Bewaring en vervoerde ze vanaf de Peizerweg in Groningen per tram naar Marum, waar ze in marstempo langs de trambaan hun einde tegemoet moesten lopen:
DSC04193
Ten noorden van de A7 bij Marum:
DSC04203
Pril eikenloof:
DSC04206
Koppeltje speelse lammeren:
DSC04214
Paarden op een kampje bij Lucaswolde:
DSC04216
Vlagvertoon in Enumatil:
DSC04225


In hoeverre bestond de woningvoorraad uit arbeiderswoningen?

In 1808 wilde de overheid met het oog op een nieuwe belasting weten hoeveel woningen er in elk dorp stonden, en hoeveel van die onderkomens arbeiders- en armenwoningen waren. Voor het Westerkwartier zijn de opgaven bewaard gebleven. Ik heb ze in deze tabel ondergebracht:

Plaats Totaal bewoonde huizen Boeren en ingezetenen Arbeiders dagloners + armen Percentage arbeiders
Vredewold
Marum +

de Wilp

115 51 44,3 %
Nuis 49 12 24,5 %
Niebert 55 20 36,4 %
Tolbert 119 52 43,7 %
Midwolde 49 15 30,6 %
Leek 151 45 29,8 %
Zevenhuizen 200 145 72,5 %
Lettelbert 46 10 21,7 %
Oostwold 35 11 31,4 %
Lagemeeden 22 6 27,3 %
Hoogkerk &c.
Hoogkerk 76 26 34,2 %
Leegkerk 31 11 35,5 %
Dorkwerd 17 4 23,5 %
Aduard etc.
Aduard 98 44 44,9 %
Hogemeeden 44 12 27,3 %
Den Ham 42 12 28,6 %
Fransum 23 6 26,1 %
Wierum 26 1 3,8 %
Oostum 14 3 21,4 %
Garnwerd 85 48 56,5 %
Westerdeel-Langewold
Grijpskerk 124 85 33 + 6 31,5 %
Kommerzijl + drie Waarden 82 50 61,0 %
Sebaldeburen 62 40 19 + 3 35,4 %
Lutjegast 93 59 28 + 6 36,6 %
Grootegast 145 84 55 + 6 42,1 %
Doezum 123 80 40 + 3 35,0 %
Opende 47 36 10 + 1 23,4 %
Lucaswolde 16 11 5 31,2 %
Oosterdeel-Langewold
Zuidhorn 133 57 42,9 %
Noordhorn 135 54 40,0 %
Niekerk 70 28 40,0 %
Oldekerk 68 37 54,4 %
Faan 10 1 10,0 %
Niezijl 78 39 50,0 %
Visvliet etc.
Visvliet en Pieterzijl 130 50 38,5 %
Kommerzijl + drie Waarden 82 50 61,0 %
Middag-Humsterland
Oldehove 134 63 47,0 %
Niehove 100 44 44,0 %
Saaksum 40 21 52,5 %
Ezinge 98 36 36,7 %
Feerwerd

De grootste kernen Zevenhuizen en Leek waren juist ook hele jonge – ze hadden hun ontstaan aan de vervening te danken. Maar terwijl Zevenhuizen het hoogste aandeel arbeiderswoningen van het Westerkwartier kende (72,5 %) was dat in Leek juist aan de lage kant (29,8 %). Zevenhuizen was veel proletarischer dan het verzorgingscentrum Leek, mag je concluderen. Hoge percentages arbeiderswoningen waren er ook in Kommerzijl en Garnwerd met hun kleinschalige havenactiviteiten. Door de bank genomen zal in het Westerkwartier ruim een derde van de woningvoorraad uit arbeiderswoningen hebben bestaan. Laag waren de percentages in typische boerendorpen als Dorkwerd en Lettelbert.

Verder heb ik de percentages geclassificeerd in vier groepen: 20-29% (geel), 30-39 % (oranje), 40-49 % (rood) en meer dan 50 % (paars). Hoe donkerder de kleur, hoe hoger het percentage arbeiderswoningen op de gehele woningvoorraad. In kaart gebracht levert dat het volgende beeld op:

De paarse stippen (relatief veel arbeiderswoningen) zitten vooral vlakbij het Reitdiep, waar afgezien van de haventjes de grote boerderijen op de jonge zeeklei ’s zomers behoefte aan veel losse arbeidskrachten hadden. In de omgeving van de stad en het noorden van het Vredewold vallen juist de lage percentages op. Ten zuiden van het Hoendiep is het paars van Zevenhuizen vrij uitzonderlijk.

Bron; Groninger Archieven, Toegang 735 (gerechten Westerkwartier) inv.nr. 752.


Windmeeritje vanaf Buitenpost

Gezicht op de zuivelfabriek bij Gerkesklooster vanaf de brug bij Blauwverlaat:

Ouwe herberg bij een obsoleet verlaat in de Veenstervaart tussen Augustinusga en Surhuisterveen:

De Veenstervaart met die voormalige sluis:

Jugendstilachtig lijkenhuisje op de begraafplaats van Surhuisterveen (hier meer info):

Fraai gewei in dierenparkje Surhuisterveen:

De Tenten met het Grootegaster Hoofddiep:

Boerderijtje bij Lucaswolde:

Schuur aan de Ipo Haaimaweg:


Rondje Bombay

Slootkant vlakbij huis. Pinksterbloemen nog voor Pasen en de zuring schiet ook al in de bloei:


Het kerkje van Lettelbert, d.w.z. de zuidkant:

Jugendstil siersmeedwerk in deur van opknappand in Midwolde:

Opgemaakt paard bij het Schilligepad tussen Tolbert en Boerakker:

Heb zo’n idee dat dit pandje aan de Hoofdweg in Boerakker wordt afgebroken Zou wel eens een café of winkel geweest kunnen zijn:

Betonnen brugdek met de schaduw van de brugleuning, Lucaswolde:

Schaapskooi, Opende. Dat soort reconstructies is altijd net iets te gelikt. Zo denk ik dat schaapskooien niet van glad geschaafd hout werden opgetrokken:

Bij de kerk van Opende stond ik de gevelstenen te fotografere, toen de koster eraan kwam. Mocht wel even mee naar binnen. Boffie, want er hangt geen bordje met een sleuteladres. Het interieur bleek nogal modern en sober. De preekstoel bleek nog het meest de moeite waard:

Windwijzer met smidsfiguur bij voormalige smederij aan de Provincialeweg in Opende:

Vervallende schuren, ook daar:

Landgoed Opende, bij de Oosterdwarsreed:

Het bruggetje van Peebos, uit 1930:

Boerderijtje bij de Doezumerstocht:

Doezumertocht bij De Bombay:

Achtererven met bruggetjes over ouwe tochtsloot, De Bombay:

Dit zal de voormalige watermolen Bombay zijn, verbouwd tot woonruimte:

Langs het Pier Vlasmapad tussen Bombaij en Lutjegast bloeide de meidoorn al:

Deze twee gingen er even mooi voor staan:

Weinig melkvee buiten. Dat stond nog op stal, zoals hier aan de Oosterzandseweg bij Oldekerk:

Deze boerderij op het Oosterzand leek reddeloos, maar schijnt nu toch stukje bij beetje te worden opgeknapt:


Rondje Marum

Vanaf het Roderwolderdijk-viaduct over de A7 – de vloeivelden van de Hoogkerker suikerfabriek:
001
Bij het Leekstermeer ter hoogte van Oostwold:
004
Paarden met blok hooi bij Lettelbert:
006
Gekapt perceel bos bij de Roordaweg tussen Boerakker en Marum:
012
Uitzicht vanaf een uitkijktorentje aan het Nuismerpad:
015
In de buurt van Marum:
028
Merkwaardige structuur in de berm van de Turfweg:
029
Te Lucaswolde geeft een reiger een showtje weg voor langhoornige Hooglanders:
040
De torenklok van Boerakker zou best wel een likje verf kunnen gebruiken:
043
De houtvoorraad heeft de winter overleefd:
044
Dakenlandschap op de Pasop:
050
Een van de vele futen op het Hoendiep:
062


Rondje Westerkwartier

Achter Boerakker:

001
Lucaswolde:
014
Lucaswolde:
019
Lucaswolde – bramen voor 50 cent per bakkie. De meeste waren heerlijk zoet, maar sommige nog erg zuur en wrang:
024
Bij Opende in de buurt:
025
Opende, Kaleweg:
034
In Doezum hebben zelfs de mollen al telefoon tegenwoordig:
046
Maarsdijk bij Niekerk/ ’t Faan – korenbloemen op een plek waar ik nog nooit graan heb zien groeien:
050


Retour Noordwijk

Gele berg bij de Roderwolderdijk, noordkant A7:
002
Talud viaduct A7 bij Matsloot:
005
Schuur tussen Niebert en Nuis:
008
Aardappelland bij de Trimunterweg achter Marum:
015
Langs een fietspad tussen Trimunt en Noordwijk:
017
In de kerk van Noordwijk – werk van Rein Pol, vooral (zelf)portretten:
026
Noordwijk, een jugendstil grafsteen:
031
Bij de Leidijk, Lucaswolde:
038
Vreemd creatuur in de tuin van Klein Wonderland, Hooiweg Lucaswolde:
044
Engel met zeis, in dezelfde hof:
048
Melktijd bij Boerakker. Koe wil niet.
053
Landschap bij Boerakker:
055


Rondje Westerkwartier

Aduarderdiep bij de brug tussen Zeldenwind en Leegkerk:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Bij Den Horn – koeien verdringen zich om een plek in de schaduw:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Bij Enumatil – geiten op een nieuw stukje gras:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

De oude kerkplaats bij Oldekerk:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Gezicht naar het westen vanaf die klokkestoel:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA
Stelletje scholeksters, elk op een hekpaal bij een fietspad tussen Lutjegast en Grootegast:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Langs de Hooiweg bij Lucaswolde zijn wat drempels geplaatst met kunstwerken, zoals dit melkboertje:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA

Paard bij Boerakker:

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA
Route