Op mindere grond: Vinkhuizen
Geplaatst op: 14 oktober 2012 Hoort bij: Hoogkerk, Stad toen 10 reacties
Volgens meester Mulder, de onderwijzer van Hoogkerk in 1828, lag de buurtschap Vinkhuizen op twintig minuten lopen van zijn kerkdorp. Ze bestond indertijd uit vier boerderijen, die gezamenlijk de naam Vinkhuizen droegen. Eerder was dat slechts een eenzame hoeve geweest, want op oude kaarten stond nog een Vinkhuis enkelvoud. Als je Mulder mag geloven, kwamen toponiem en huisnaam van de vogel:
Mogelyk vond men hier te voren vele Vinken die daar door de Groningers gevangen worden – of deze plaats was vroeger, mogelyk om derzelver boschrykheid en het zich daarin op houdende gevogelte, een geliefkoosde wandelplaats voor de stedelingen, die uit liefde voor de vinkjes, het bosch of het huis alhier naar deze vogeltjes noemden.
Net als meester Mulder meende ik – tenminste tot voor kort – dat de naam met de vogel te maken had. Ik dacht zelfs dat er bij Vinkhuizen een vinkenbaan had gestaan. Tot Jan van den Broek me uit de droom hielp, want vink of vinke, vertelde hij, had nòg een betekenis, namelijk die van minderwaardige, lichte turf, een betekenis die inderdaad in het middelnederlandse woordenboek blijkt voor te komen en die ten grondslag ligt aan toponiemen als Vinkega en Vinkeveen.
Van bos in de streek tussen Hoendiep en Leegeweg is ook geen sprake in historische bronnen. Een kaart uit de vroege 18e eeuw toont in deze omgeving een enigszins trapeziumvormig poldertije, omgeven door een met sloten omzoomde “nieuwe dijk”, die ik op het bovenstaande kaartje, dat ontleend is aan HisGis, groen heb aangezet. Vinkedijk, zo heet deze dijk ook wel. Aan de noordkant loopt langs die dijk het Vinkemaar naar het westen. Het bedijkte land was waarschijnlijk het Vinkeland waarvan in bronnen sprake is. Van het oudste Vinkhuis, later het Grote Vinkhuis genoemd, horen we voor het eerst in de 17e eeuw. Het trapeziumvormige poldertje zal niet veel ouder geweest zijn. In elk geval werd het in ’t leven geroepen om het land, dat (deels) in het bezit was van het Armhuiszittend Convent en het Heilge Geestgasthuis, tegen water van buiten te beschermen.
Het poldertje besloeg overigens maar een fractie van de huidige wijk Vinkhuizen, namelijk het meest zuidwestelijke deel, vanaf de Diamantlaan tussen het Hoendiep en de Dolomietstraat naar de Van Zweedenlaan in het westen. De helft van het gebied wordt nu ongeveer ingenomen door stadspark De Held, waar nogal wat waterpartijen zijn. Eerder was dat park een opslag voor tarra van de suikerfabriek, de grond is hier blijkbaar nooit erg duur geweest.
groninganus 
Zo wordt mijn vocabulair iedere dag weer groter, heb dank Harry
Zeer interessant.
Met deze uitleg krijgen de begrippen ‘turven’ en ‘aanvinken’ dus eenzelfde verleden! Of is dat toeval?
Wat een voldoening. Mijn suggestie dat Vinkhuizen was genoemd naar de slechte finkegrond blijkt achteraf toch juist te zijn. Had ik dat maar schriftelijk gedaan ergens;-). Nu nog Knollenheem. Voor de hand ligt een boerderij waar knollen werden verbouwd. Of? A knol is in Engeland een geringe hoogte in het landschap, misschien was Knollenheem een eigendom met een aantal bulten in het land? Rond Hoogkerk waren veel grote en kleine huiswierden. Gezien de verwantschap van woorden uit het Engelse en Saksische gebied (laatste zienswijze volgens de BBC stammend uit de Romeinse tijd in Europa) zou dat zo maar eens waar kunnen zijn. Of toch gewoon een boerderij met meest teelt voor menselijke consumptie? Maar het gebied lijkt meer op een weidegebied dan geschikt voor land/tuinbouw. Zo hou je wat over om in de geschiedenis te wroeten.
Het Knollenheem kan ook nog genoemd zijn naar een familie Knol.
De bekende Hoogelandster famile Knol heeft in het wapen een knol. Waren zij knollentelers?
Heb even geïnformeerd bij Egge Knol, conservator van het Gronings Museum en mijn collega in de redactie van Stad & Lande. Dit is wat Egge zei:
“De Ommelander familie Knol voerde vanaf midden 17e eeuw een wapen met 3 knollen. Twee boven, een onder. Eerst mèt en zonder een dwarsbalk met drie klavers, later meestal met dwarsbalk, al zijn er enkelen die een wapen met een enkele knol voerden. Ook niet verwante Hollandse families Knol voerde een voederbiet in hun wapen.
Het zijn sprekende wapens. De familie Vonck had zo bijvoorbeeld een houtvuur. De familie Quak drie eendjes en de familie Haring enkele haringen in het wapen. Met het beroep hadden deze wapenfiguren niets van doen, wel mogelijk de drie klaverbladen.
Het Knollenheem bij Vinkhuizen was mij bekend. Inderdaad moet het
woord Knol gezien worden als een aardrijkskundig begrip. Knol ook wel Knul is net als Nol een hoogte. De meeste Ommelander mensen met de achternaam Knol hebben die – soms indirect – ontleend aan De Knol aan de Knolweg tussen Stitswerd en Eelswerd onder de klokslag van Rottum. Maar de Friese familie Knol van fokstal Knol – beroemd in veefokkersland – ontleende de naam aan een Knol bij Oosterwolde.
Knollenheem zal zijn naam vermoedelijk aan een – relatieve – hoogte hebben ontleend. Het is mij niet bekend dat er ook Knollen woonden. Er was ook een Knol op Godlinze en bij Eenum en bij Weener Ostfriesland).”
ondertussen verder gezocht en de meest voor de hand liggende betekenis (jammie) lijkt ook hier niet te kloppen, wordt vervolgd.
Het eiland Rottumeroog – ooit bezit van het klooster in Rottum – had/heeft (?) aan de oostkant een grote zandplaat dat ook DE KNOL wordt genoemd. Naar mijn idee niet erg hoog gelegen. Misschien was het voorheen een apart eiland? Ik wilde een afbeelding uit 1809 meesturen maar dat lukt me niet.
Na nogal wat snuffelwerk naar een verre schoonvaderlijke voorvader kwam ik per toeval op Knol terecht als boerderijnaam, zowel te Rottum als te Eelswerd. Ritsema meldt in zijn geschrift Ommelander geslachten V dat een knol een dingstede was, een gerichtsheuvel, aha, daar hebben we de hoogte! Een knol was een klein stukje land aan de noordzijde van de kerk, Daar werd het gerecht uitgeoefend en de nabijgelegen boerderij had zijn naam öfte Knoll” hieraan ontleend. Blz. 323 staat er bij. Noordelijk van de kerk is voor Knollenheem wat ver uit de richting, maar de boer kan zijn heim natuurlijk op de meest gunstige plek hebben gebouwd en toch bezitter zijn geweest van zo’n stukje land naast Hoogkerks gerichtsheuveltje.Engels knol en Nederlands heuveltje en Knollenhoeves in Groningerland, het zou zo maar kunnen. Waarom hadden ze ook geen internet in de 18e en 192 eeuw, dan hadden de eigenaren daar hun dagboek bij kunnen houden, met pen en papier was dat natuurlijk teveel werk. Zou het gericht zich verplaatst hebben van het kerkheuveltje naar Platvoetshuis, je gedachten gaan zo maar op de loop.Reina