Bakkerij ‘De Tijdgeest’ (II)

Het oudste levensteken van De Tijdgeest, inmiddels bekend van de plaatjes, is een advertentie van begin 1918, waarin G.J. Douwes en E. Boddé “hunne geachte clientèle” bekendmaken,

“dat hun dividend van het jaar 1917 in de maand Februari thuis wordt bezorgd en dus niet als gewoon van het kantoor kan worden afgehaald.”

Blijkbaar waren er klanten-geldschieters die recht op een deel van de winst hadden. In deze advertentie heet hun gezamenlijke onderneming nog een broodbakkerij.

Eind januari 1918 formaliseerden de bakkers Gerrit Jan Douwes en Edze Boddé, beide woonachtig in Groningen, hun kennelijk al wat langer durende samenwerking. Ze maakten bekend:

 “dat zij van hunne Brood- en. Beschuitbakkerijen eene vennootschap hebben gevormd, welke zal worden voortgezet onder den naam van “DE TIJDGEEST”, aan den A-weg no. 33 en 34. Door de levering van prima kwaliteit Brood en Beschuit hopen zij zich de gunst van hunne geachte clientèle waardig te maken.”

Bij notariële akte legden ze als doel van hun firma vast

“het uitoefenen van het bakkersbedrijf in den meest uitgebreiden zin des woords en zulks ter voortzetting van de bakkerszaken, door ieder der vennooten tot op 29 Januari 1918 voor afzonderlijke rekening gedreven. De vennootschap is aangegaan voor 27 jaren, ingaande 1 Febr. 1918 en wordt geacht na afloop van dat tijdvak stilzwijgend telkens voor één jaar te zijn verlengd, behoudens schriftelijke opzegging binnen 6 maanden voor den afloop.”

Pas van een jaar later, begin 1919, dateert de eerste commerciële advertentie van De Tijdgeest in het Nieuwsblad:

Er was op dat moment dus sprake van een beschuitfabriek die grotere partijen leverde aan andere bakkers en winkeliers. Dat het Douwes & Boddé voor de wind ging, en dat ze ook eigen steunpunten verwierven, bleek halverwege dat jaar, toen een makelaarsadvertentie gewag maakte van de goed verlopen verkoop aan beide heren van een winkelbehuizing annex broodbakkerij op de hoek van de Meeuwerderweg en de Oliemulderstraat (waar nu nog steeds bakkerij De Terp zit). Even later stelden ze in de persoon van A. Juistema, Kleine Steentilstraat 43, een vertegenwoordiger aan, bij wie de afnemers uit de provincie Groningen voortaan hun bestellingen moesten opgeven:

Tot dan toe was er steeds sprake van Douwes & Boddé. Maar in het handelsregisterdossier voor De Tijdgeest, aangelegd in 1920, wordt alleen Edze Boddé nog als eigenaar genoemd. Waarschijnlijk trok Douwes zich uit het bedrijf terug. In 1922 liet hij aan de Nieuwe Ebbingestraat ‘Scala’ bouwen, een horecagelegenheid met toneel- en concertzalen. Dat er ook een koekbakkerij bij zat, bleek tien jaar later, toen Douwes als exploitant en eigenaar failliet ging.

Boddé bleef dus over in De Tijdgeest, anno 1920. Hij werd in 1885 geboren in Uithuizen, waar zijn vader ook al bakker was, en trouwde in 1910 een blokmakersdochter uit de stad. Het echtpaar kreeg een zoon en een dochter en verhuisde in de jaren twintig nogal eens, tot het een definitieve woning vond aan de Steenhouwerskade, op 3a. Onder die woning zat een filiaal van De Tijdgeest, genaamd ‘Bakkerij voor Pain Couvert’, dat in 1934 werd opgeheven.

Juist in die tijd probeerde Boddé’s Tijdgeest voet aan de grond in het westen te krijgen. In 1935 ging er een filiaal met depot open in Rotterdam, dat binnen het jaar twee keer verhuisde en op 1 maart 1936 de deur sloot, waarna er op 30 november van dat jaar een nieuw depot kwam aan de Bellevooystraat. Dit zou het langer uithouden. Een filiaal en depot in Amsterdam kwam er in oktober 1938, en wel aan de Rozenstraat.  Beide filialen zouden in 1946 worden opgeheven. In 1954 kwam er nog opnieuw een filiaal in Amsterdam, nu aan de Overtoom en gedreven onder de naam “De Grönneger”, maar dat werd begin 1955 alweer verkocht.

Voor zover advertenties daar zicht op geven, boerde Boddé goed in het Interbellum. Hij had in elk geval in 1927 al een bestelauto, Ook valt op dat hij in de jaren dertig regelmatig inpaksters vroeg voor in zijn beschuitfabriek, meestal meisjes van een jaar of 14 à 16.

In een aanvullende opgave uit 1939 aan het Handelsregister heet het dat De Tijdgeest brood, koek, banket, en beschuit produceerde, en hier tevens in grossierde. Die grossierderij werd in 1940 uitgebreid tot chocolade, suikerwerken, koffie en thee en hun  surrogaten, peulvruchten, jams, stropen en andere zoetwaren, biscuits, grutterswaren, meelproducten, pudding etc. De verbreding van het assortiment moeten we zien tegen de achtergrond van de oorlog. Kennelijk bracht the core business niet meer voldoende op en wilde Boddé ook op andere wijze zijn klantenbestand gaan bedienen.

In 1953 schonken Boddé en het personeel van De Tijdgeest een vrij omvangrijke som  aan het fonds voor de slachtoffers van de Zeeuwse Watersnoodramp. Blijkbaar kon het er toen wel weer van af.

Intussen was Boddé’s vrouw in 1948 gestorven. Een foto die vermoedelijk iets later genomen is, met een stuk of wat wat andere in het bezit van de ‘aangetrouwde kleinzoon’ Wim Spaak,  toont hem en zijn huishoudster Fien Bartelds voor de gevel aan de A-weg, op een zonnige zondag:

In mei 1958 verkocht Boddé De Tijdgeest en anderhalf jaar later stierf hij na een kort ziekbed, bijna 74 jaar oud. Hij werd, en dat was toch wel tamelijk bijzonder nog, gecremeerd in Dieren. Onder de advertentie van de familie stond de naam van zijn enige zoon Henk Boddé, een cellist die zowel muziekles als recitals gaf, maar ook bij het Noordelijk Filarmonisch Orkest heeft gespeeld. Het personeel van DeTijdgeest plaatste eveneens een rouwannonce voor de oud-patroon. Enigszins aandoenlijk is de advertentie van huisgenote Fien Bartelds, die naar eigen zeggen 35 jaar had samengewerkt met haar “lieve mijnheer”.

In 1960 vroeg De Tijdgeest nog eens een nette inpakster en viel de naam van het bedrijf ook eens in de rubriek voor gevonden voorwerpen, in beide gevallen een teken dat de nieuwe eigenaar, D. Westerkamp & Zonen, de onderneming voortzette. Uit deze periode stamt een logo, dat waarschijnlijk ook al onder Boddé in het briefhoofd gebruikt werd:

In 1961, ten slotte,  ging De Tijdgeest op in de 3B-Bakkerijen. Door de krapte op de arbeidsmarkt werd personeel steeds duurder, bovendien stond het bedrijf voor “enorme investeringen”, o.a. qua hygiëne. Produktie en personeel werden naar de 3B-bakkerijen overgebracht. De bakkerij aan de A-weg ging dicht en kwam leeg te staan. Niet lang erna trok Edu Wazkowsky erin, de beeldhouwer die hier het joodse monument aan de Hereweg maakte. Maar dat is dus een heel ander verhaal.

—

Bronnen, behalve de gelinkte:

• RHC Groninger Archieven, toegang 1774 (documentatie bedrijven), inv. nr. 1296 (logo).
• Idem, toegang 1972 (Handelsregisterdossiers), inv. nr. 2000855.

---