Afrekeningen in de kerspelschool
Geplaatst op: 8 september 2015 Hoort bij: Familie 1 reactieIn het kerspelboek van Beerta, bijgehouden door schoolmeester Popko Jurjens (Dijksterhuis) staan eind achttiende eeuw diverse postjes wegens timmerlonen, uitbetaald aan Hindrik Uildriks of Uilders:
Helaas ontbreken de notaatjes zelf en wat het kerspel te vertimmeren had, is me onbekend – hekwerk? beschoeiingen? richtingaanwijzers? – maar zeker is dat Hindrik de kwijtingen in het kerspelboek niet erg soepel ondertekende. De timmerman kon schrijven, maar daar is het dan ook wel mee gezegd:
De laatste post, van 19 maart 1800, heeft Hindrik niet meer getekend. Op 18 februari van dat jaar was hij op het kerkhof van Beerta ter aarde besteld, naast zijn vrouw die hem zes jaar eerder in het graf voorging. De laatste post in het kerspelboek wordt overdekt door een mee ingebonden kwitantie, waarbij Hindriks dochter verklaart dat ze het door “wijlen onsen vader” verdiende geld op de rekendag in de kerspelschool heeft ontvangen van de kerspelsecretaris en schatbeurder Craker:
Die dochter is Ettjen Hindriks, en ze sprak in de eerste persoon meervoud als vrouw van Haiko Aeikes (Perton). Schrijven deed ze al heel wat beter dan haar vader.
Even een eind vooruit zoomend: Ettjens kleinzoon, de boerenarbeider Elzo Perton (1831-1908), mijn betovergrootvader, kon aanvankelijk helemaal niet schrijven. Kleine middenstander of landarbeider – daar zat toch ook wel een standsverschilletje tussen. Voor de middenstander was schrijven een noodzaak, voor de arbeider niet zo. Het lijkt erop dat onze familie in de eerste helft van de negentiende eeuw onderhevig is geweest aan een zekere mate van proletarisering.
Naschrift 9 september 2015:
Ook Hindrik Uildriks was een immigrant, want hij heette nog Hindrik Ulrichs, toen hij in 1762 op huwelijkscontract in Beerta trouwde met Aeltjen Clazens. Zij kwam van Beerta, hij van Raute. Zou dat Rautendorf achter Bremen kunnen zijn? Hoe dan ook, oorspronkelijk zal zijn voornaam Heinrich hebben geluid.
Er kwamen vijf kinderen van:
Grappig is hoe Hindriks achternaam in de loop van de tijd evolueert van Ulrichs (1762-1764) naar Uildriks (1767-1770) naar Uilders (1778). Gezien de gelijkstelling van Ulrichs=Uildriks in zijn eigen geval, zullen de eerste twee kinderen en het vierde jong gestorven zijn. De tweede Ettjen (van 1767) trouwde dus de stamvader Perton. Waar de jongste zoon bleef, heb ik niet kunnen achterhalen.
groninganus 
Tijdens stamboomonderzoek van mijn schoonfamilie kwam ik in het eerste kwart van de 19e eeuw herhaaldelijk dezelfde man en zijn echtgenote op het spoor. Ondanks de reeds ingevoerde burgerlijke stand kreeg hij het voor elkaar zonder argwaan van de ambtenaar BS de leeftijd van hemzelf en zijn vrouw of te oud of te jong op te geven, onafhankelijk van wat er daarvoor was opgegeven. De ambtenaar zelf schreef voorvaders achternaam verkeerd op, omdat er in de gemeente een bekendere man met dezelfde voornaam en vrijwel dezelfde achternaam (patroniem) rondliep. Voorvader kon dan weer wel, dan weer niet schrijven, het lezen van de akte was hem blijkbaar helemaal teveel werk, hij liet het aan de ambtenaar over die voor te lezen.Logisch dat hij het kleine verschil in de achternaam niet hoorde, de man sprak ongetwijfeld enkel dialect, het voorlezen ging in het Nederlands en ach, die leeftijden, hij zal gedacht hebben: wat een gezeur, het kind moet een naam en die heeft het nu, klaar. Wat het schrijven betreft: handen die naar zware arbeid staan, krom, bij koud nat weer gezwollen bovendien en met stramme vingers en ongeoefend? Je kan maar beter beweren als de toestand van de handen weer slecht is, dat je niet kunt! lezen en/of schrijven, dan hoef je niet met veel moeite en vreselijk slordig je naam neer te zetten, waar die ambtenaar misschien wel stiekem om lacht ook nog. Maar ik denk dat je de arbeiders van die tijd, vooral als hun baas ze niet in de gelegenheid stelde, oude kranten te lezen, onder wat men nu laaggeletterden noemt kunt scharen. Het lezen niet echt machtig en het schrijven verleerd, niet kunnen schrijven en lezen was wellicht een minder groot stigma als het slechts matig te kunnen. Reina