Het beruchte smokkelaarsoord De Lethe

Er hangt een romantisch waas rond smokkel. De werkelijkheid echter, was niet romantisch maar rauw, zo blijkt uit oude kranten.

Omdat ik benieuwd was of het zaakje van Hindrik Perton ook nog de Winschoter Courant had gehaald, keek ik even in de legger van die krant over eind 1889. Het bleek jammer genoeg niet het geval. Wel viel mijn oog op een bericht van 6 december over De Lethe, een gehucht bij de Duitse grens achter Bellingwolde:

“Het om zijn sluikhandel zoo beruchte Lethe doet weder van zich hooren, Meermalen vallen er toneelen voor, waarbij kinderen en vrouwen zoowel als mannen op den voorgrond treden, waarbij het niet alleen bij woorden blijft, maar daden aan de vreeselijkste bedreigingen en scheldwoorden klem bijzetten. Gelukkig slechts zijn dit een paar famieljes die het bovengenoemd beroep uitoefenen, en soms, wanneer er ‘geen zaken te maken’ zijn, uit verpoozing zoo’n spectakelstuk opvoeren. Dooden komen er in den regel niet, hoogstens enkele gekwetsten, maar toch laten de sporen der verwoesting nog lang daarna zien, waar de veldslag is geleverd. Van deze ‘uitspanning’ wordt echter weinig notitie genomen: ’t is onder ‘de vrinden’.”

Enerzijds heet De Lethe dus berucht om de smokkel, anderzijds zijn het slechts een paar families die dat als beroep uitoefenen. Onderling gaan die nogal eens gewelddadig te werk.

Die gewelddadigheid blijkt ook wel uit andere berichten, zoals in Het Nieuws van den Dag van 20 januari 1886:

“Zaterdagavond kregen in de Lethe, gem. Bellingwolde, twee beruchte en bij de politie welbekende personen twist over het verraden van smokkelaars aan de administratie. De van verraad betichte J. Smit ging toornig naar huis, doch keerde spoedig daarop terug met een geladen geweer, waarmee hij op zijn makker aanlegde en dezen den rechterarm bijna geheel verbrijzelde. (…) De aanslag geschiedde aan de grens,’ onmiddellijk nabij twee Duitsche douanen.”

Diezelfde krant meldde een half jaartje later:

“Verleden week Dinsdag is door de Rijks-ambtenaren uit Bellingwolde huiszoeking gedaan bij een paar beruchte sluikers in de Lethe, bij welke gelegenheid een belangrijke hoeveelheid accijns-goederen werd verbeurd verklaard en in beslag genomen. De beide sluikers, die onder één dak wonen, beschuldigden vervolgens elkaar wederkeerig van ‘verraad’, en spoedig kwam liet tusschen hen tot grove handtastelijkheden. Glazen en deuren werden ingeslagen en verbrijzeld, waarna zij elkander ook persoonlijk te lijf gingen. De een, Jan Kuiper, werd zwaar gewond aan het aangezicht, terwijl twee ribben gebroken zijn en hij erg in de borst gekwetst is. Ook zijne vrouw is ernstig aan den arm verwond. Na een gestreng onderzoek is de andere sluiker, Jan A. van der Laan, in verzekerde bewaring genomen en door twee veldwachters naar Winschoten overgebracht. Zijne dochter, tegen wie insgelijks bevel tot inhechtenisneming was uitgevaardigd, is over de grenzen naar Duitschland gevlucht. In het huis van v. d. L. heeft men nog een pistool en een bijl gevonden, waarvan hij zich in zijne drift bediend had.”

Uiteraard was er nogal eens drank in het spel. De Lethenaren spuugden er niet in. Nogmaals het Nieuws van den Dag, maar dan van 4 september 1896:

“Uit Bellingwolde (Gr .) schrijft men ons eenige bijzonderheden over een brand nabij de Lethe, onder die gemeente, in een huis dat een paar meter maar over de scheiding stond en bewoond werd door R. Edens en diens gezin. In dat huis was eene drukke slijterij in sterke dranken (voorloop) en kandij. Zoodra de brand (…) bekend werd, kwam er veel volk op de been, en bij die gelegenheid werd zeer ruim gebruik — beter gezegd: misbruik — gemaakt van den aanwezigen voorraad sterken drank. Sommigen gingen zelfs de voorloop versnijden in een klomp bij de sloot. De gevolgen bleven niet uit. Sommigen kwamen in de sloot terecht en anderen moesten op een kar naar huis gebracht worden. Er volgde natuurlijk eene vechtpartij, totdat eindelijk de gendarmen uit Bunde verschenen en aan deze tooneelen een einde maakten.”

Datzelfde najaar namen de Duitsers geen halve maatregelen tegen de smokkelarij. Ze maakten het gebied aan hun kant van de grens goeddeels onbegaanbaar, aldus het Nieuwsblad van het Noorden:

“Tusschen Lethe (Gr.) en Oost-Friesland (Pruisen) bestaat gemeenschap langs een achttal kleine paden, zoogenaamde hondspaden, waarvan gebruik wordt gemaakt door de smokkelaars. Ten einde den smokkelhandel zooveel mogelijk tegen te gaan, is aan de overzijde der grens begonnen met alle verkeerswegen, uitgenomen de straatwegen, weg te maken.”

Aan het aantal krantenberichten af te lezen, heeft dit inderdaad het gewenste effect gehad. Maar niet definitief, want in januari 1926 was het weer even goed mis, als we afgaan op het Nieuwsblad:

“Op hooger bevel houden rijksambtenaren in de Oost-Groningsche grensplaatsen dagelijks onderzoekingstochten in woningen, waarin vermoed wordt, dat gesmokkelde spriet aanwezig is. Te Lethe, te Rhederweg enz. is reeds spriet in vele woningen in beslag genomen.”

Volgens het Nieuw Groninger Woordenboek van Ter Laan komt dat spriet van spiritus. Deze voorloop of foezel (jenever die bij het stoken het eerst overgaat) was dermate sterk dat mensen het meestal voor de helft verdunden.

---