Ommetje Ulrum
Geplaatst op: 11 november 2012 Hoort bij: Ommelanden 12 reactiesDe kerk van Den Ham:
Tussen Den Ham en Oldehove:
Tussen Houwerzijl en Vliedorp aan de Houwerzijlstervaart, een hoogholtje dat Olweemvonder heet:
Ulrum, gezicht vanaf de Trekweg:
Op het kerkhofje van Snakkeburen in Ulrum – een engeltje op het graf van mevrouw Teenstra. Meneer Teenstra, een radicale verlichtingsman, zou er van gegruwd hebben:
Zuidema’s Klap over het Hunsingokanaal tussen Ulrum en Niekerk:
Deze brug, een rijksmonument dat gesloten is voor gemotoriseerd verkeer, stamt volgens een ornament er bovenop uit 1879:
Wierde bij Niekerk:
Dorpsgezicht Niekerk:
Makelaar met zeepaardjes, aan de Reitdiepskade te Zoutkamp:
De Nicolaas Mulerius, ‘het vlaggeschip van de RUG’, kwam net binnenlopen. Aan dek leden van de studentenzeilvereniging Mayday::
Havenfront Zoutkamp, badend in de lage novemberzon:
Het fietstochtje bleek ongeveer 65 kilometer. Was een tijdje geleden dat ik zo’n rit maakte.
Smaad in Ulrum
Geplaatst op: 19 maart 2009 Hoort bij: Geschiedenis 1 reactieJan Bakker uit Ulrum was kuiper van beroep. Hij stoorde zich aan de praatjes die de brood- koek- en banketbakker Jan Jacob Iwema Hzn. over hem vertelde, want die kostten hem klanten. Om wraak te nemen stuurde de kuiper op zijn beurt een lelijke brief over Iwema naar het roemruchte roddelblad De Vlinder in Groningen. Uitgever Fink plaatste het schrijven graag, en dikte de inhoud nog wat aan in het nummer dat op 13 februari 1886 verscheen:
“Te rum-Ul woont een brood- koek- en banketbakker met name Jan Iw1m1 Hz. Hij is trotsch en verwaand.”
Bakker Iwema vond dat niet leuk om te lezen. Hij diende een aanklacht in:
“Ik heb geen honig kunnen krijgen omdat er in de Vlinder stond dat ik veel schuld had bij de Amsterdamsche bank. Er had al meer van mij in de Vlinder gestaan, daar moest een eind aan komen. Ik zou ook een klacht hebben gedaan als er niets meer in had gestaan als: Iwema is trotsch en verwaand.”
In de tenlastelegging voor de Groninger Arrondissementsrechtbank staat niets meer over dat schuldenverhaal. Ook hoeft niet briefschrijver Bakker zich te verantwoorden, maar de 57 jaar oude Wilhelmus Henderikus Fink, schoenmaker, drukker en uitgever van het geïllustreerde vliegende blad De Vlinder, geboren te ’s Gravenhage en wonende te Groningen. Maar dat alleen voor de door hem toegevoegde passage dat Iwema “trotsch en verwaand is”. Volgens justitie is dat “boosaardige smaad” en een krenking van Iwema’s eer en goede naam.
De knecht op Finks’ drukkerij getuigde dat hij het nummer in kwestie onder handen had gehad. Finks’ venter of loper, bevestigde dat hij het blad op de gewone wijze verspreidde en rondbracht, “zoals alle zaterdagen”. Het was “algemeen verkocht”.
Vooraf begreep uitgever Fink eigenlijk niet hoe die kwalificaties strafbaar konden zijn. Ter zitting bekende hij dat “rum Ul” voor Ulrum stond en het cijfer 1 voor A. Ook gaf hij toe dat hij de uitdrukking ‘trotsch en verwaand’ aan het epistel van Iwema’s vijand toevoegde, en dat terwijl hij Iwema geeneens kende. Hij had helemaal niet de bedoeling om Iwema te krenken, zei hij.
Het vonnis, uitgesproken op 15 april 1886, acht hem echter verantwoordelijk voor het klakkeloos uitbazuinen van “verkeerde, iemands karakter rakende eigenschappen waarmede het publiek niets te maken heeft” en veroordeelt hem daarom tot 51 gulden boete, subsidiair 14 dagen hechtenis.
Huize Mensinge revisited
Geplaatst op: 14 mei 2023 Hoort bij: Drenthe, Kunsten 8 reactiesIn 2006 was ik er voor het laatst binnen geweest. Gelukkig bleek er geen sprake meer van een fotografeerverbod.
Dat gold natuurlijk sowieso al niet voor de directe omgeving, met de bekende duiventil, nu omringd door een schaapskudde:
De eerste gang was naar keuken en bijkeuken, want die vormen vaak het interessantste deel van zo’n oud herenhuis. Gootsteen met pompkraan, wasbord, zeepklopper, teiltje voor ondergoed en sokken etc.:
Oude zeepverpakkingen. Van dat Castella had mijn moeder een flinke hamstervoorraad sinds de Suez-crisis van 1956:
In de gang hing noga wat kitscherig delftsblauw uit de negentiende eeuw, maar ook twee aardige voorbeelden van knipkunst, mogelijk van ca. 1840. Het temmen van een paard:
Het keuren van een paard door het in de bek, sorry mond, te kijken:
De familie Kymmell, vanaf ca. 1790 tot 1985 eigenaars en vaak ook bewoners van het huis, had iets met paarden, vandaar. Een latere telg, Coenraad Wolter Jan (1867-1924), gaat door voor het zwarte schaap, maar wat er nou feitelijk mis mee was? Okee, hij vond zijn rechtenstudie maar niks, en schilderde liever heidelandschappen in de omgeving van Mensinge, maar feitelijk was daar toch niet zoveel mis mee:
Ja, ze waren een beetje somber, die landschappen, maar zo keek men destijds nu eenmaal aan tegen heidelandschappen, die je maar het beste tot rendabel land kon ontginnen. Al zette Coenraad dat sombere wel erg sterk aan.
De laatste der Kymmells op Mensinge was Reina, die er als jong wichtje vanuit Rotterdam kwam wonen, aldus haar herinneringen. Ze woont er nog steeds vlakbij en komt er nog geregeld, hoorde ik:
Volgens de barometer, gekocht in de tweede helft van de 18e eeuw, toen een Kymmell weerkundige berichtjes aan kranten leverde, zit men er in Mensinge warmpjes bij:
Een blik naar buiten door het raam boven de ingang:
In een raam hoog in de zijgevel hangen ruitjes gebrandschilderd glas en met tekst naar buiten gericht, dus in spiegelschrift. Geen probleem voor een modern fotobewerkingsprogramma – de tekst geeft dan de naam prijs van Hindrick Ferdinandt, baron van In- en Kniphuisen op Lutsborgh, Asinga, Panser en Tassema, Heer van Ulrum, Houwerzijl, Vliedorp, Niekerk en Vierhuizen, tot Cloosterbuiren en Visvliet, jonker en hoveling, mede Gedeputeerde Staat van Stadt en Lande, en diens vrouw Ave Jarges, anno 1712 (1714 of 1716 kan ook). Dit echtpaar heeft echter niet op Mensinge gewoond, dus hoe deze ruitjes hier beland zijn? Zelfs Huizen van Stand, een boek over notabele onderkomens in Drenthe, noemt noch het echtpaar, noch hun souvenir – maar misschien dat er een connectie is via Nienoord, waarin Hindrick en Ave ook nog een belang schijnen te hebben gehad:
Boven hun tekst ziet men dit gebrandschilderde engeltje met plumeau:
Maar het mooist van mijn toertje door het huis vond ik deze kluis zonder sleutel:
Die bij nadere inspectie een kleine voorraad alcoholische dranken bleek te bevatten – de nalatenschap van het vermeende zwarte schaap Coenraad, de tot somberheid geneigde artiest van de familie Kymmell?
Naschrift 22 september 2023:
De twee werkjes van knipkunst zijn van Willem Philip August Röemelé, (1791-1833) een belastingcommies, silhouetteur en kunstknipper die oa in Peize en Veenhuizen woonde. Zie over hem: Jan Peter Verhave, Het scherp van de snede (Zwolle 2023) 130-136. Uit Röemelé’s sterfjaar valt af te leiden dat de werkjes zo’n tien jaar eerder zijn gemaakt dan ca. 1840.
Rondje Vierhuizen
Geplaatst op: 7 juli 2021 Hoort bij: Ommelanden, Westerkwartier 3 reactiesBij Fransum:
Het betrok bij Electra:
Soepgans op dijk:
Tijdens bui bij Ulrum – het uitzicht vanuit ’t bushokje:
Gevelsteen molen ‘De Onderneming’, Vierhuizen:
Dijkcoupure naar de Westpolder:
Vierhuizen achter de dijk:
Markering speeldomein dorpskinderen:
Bij Zoutkamp – niet eerder gezien: oude eilandkaap omgebouwd tot uitkijktoren?:
Bij de weg naar Munnekezijl:
Koeien op het Oosterzand, om melkenstijd, wachtend tot het hek losgaat:
Landweg bij het Oosterzand:
Een nieuwe duivenslagpoort bij Pabema
Geplaatst op: 29 december 2020 Hoort bij: Westerkwartier 4 reactiesZag gister tot mijn verbazing dat er een nieuwe duivenslagpoort is neergezet bij de Pabemaheerd, aan de Zuiderweg tussen Enumatil en Zuidhorn. Eerder werd daar al een nieuwe gracht gegraven, waarin een dam als nieuwe erfopgang werd neergelegd. De duivenpoort of doefkaast staat daar geheel volgens het boekje op, met een nieuw gesmeed ijzeren toegangshek tussen de stijlen.
De duivenslagpoort van Pabema lijkt gemodelleerd naar het exemplaar bij boerderij Welgelegen op het terrein van Verhildersum.
Ooit was Groningen, in samenhang met alle akkerbouw, de “duivenprovincie bij uitstek”. Tonko Ufkes, van wie deze kwalificatie afkomstig is, telde hier voor 1880 bijna evenveel duiventillen als in de rest van Nederland. Er waren toen 181 stuks hier, die huisvesting boden aan ruim 24.000 paren duiven, elk paar goed voor 6 à 8 jongen per jaar. Deze duiven waren vooral bestemd voor de consumptie en vormden een aardig inkomstenspostje.
De eigenaars waren destijds voor het gros grote boeren, naast een handjevol jonkers en predikanten. Dat kwam zo’n beetje neer op de groepen die hier vanouds grootschalig duiven mochten houden, want in de Ommelanden van voor 1795 was dat voorbehouden aan eigenaars van edele heerden, dus eigenerfden en jonkers.
Bij de grotere boerderijen zijn er echter nauwelijks duivenslagpoorten bewaard gebleven. Er staat nog een bij Vinckersum in Schildwolde, een van baksteen uit 1659. Mogelijk bevindenzich ook nog duivenpoorten bij boerderijen in Ulrum, Hornhuizen, Uithuizen en Nieuwolda. Bij borgen zijn ze meestal gelijk met de borg verdwenen, maar bij de Nienoord (Leek) en Verhildersum (Leens) staan ze er nog, als het goed is. Bij de Fraeylemaborg (Slochteren) heb je bovendien nog een onbewoonde til.
Een exemplaar van de heerd ‘Op de Borg’ onder Wirdum, in 1779 al genoemd, ging na een boerderijbrand in 1932 naar het Openluchtmuseum in Arnhem, maar is in de oorlog verloren gegaan. In 1947 verrees er al een replica, die echter weer spoorloos verdween toen er in 1970 een nieuwe toegangspartij kwam.
—
Bron: Tonko Ufkes, ‘Duivenslagpoorten bij boerderijen’, Stad & Lande 12-2 (2003) 14-20.
Groninger bevolkingsregisters op het web
Geplaatst op: 21 februari 2020 Hoort bij: Familie, Geschiedenis 3 reactiesDe Groninger bevolkingsregisters, voor zover aanwezig bij de Groninger Archieven, zijn van de week als scans op Alle Groningers gezet. Je hoeft nu niet meer met microfiches op de studiezaal in de weer te gaan (wat vooral tijd vreet als de indexen bij een gemeente in zijn geheel of voor een periode ontbreken), maar kunt de registers als het ware doorbladeren op je computerscherm, wat aanzienlijk sneller gaat dan met fiches.
Via die bevolkingsregisters kan je precieze woonplaatsen opzoeken, wat vooral van pas komt bij veel verhuizende types. Zelf nam ik de proef op de som met twee van mijn overgrootvaders. Beiden waren ze schoenmaker, maar waar hadden ze dat ambacht geleerd? – bij geen van beiden was me dat bekend.
De jongste, Hindrik Vondeling (1867 Termunten) heet al schoenmaker als hij in 1895 te Zuidhorn trouwt. Tussen Termunten en Zuidhorn ligt nogal wat ruimte (zo’n 50 kilometer), maar waar had hij zijn kennis opgedaan? In het dienstboden- en knechtenregister van Zuidhorn over de jaren 1880 en 1890 staat zijn naam niet – hij moet dus elders schoenmakersgezel zijn geweest. Zijn vrouw Grietje van der Velde staat er trouwens evenmin in. Ze waren dus vlak voor hun huwelijk van elders gekomen. Maar dat was niet haar geboorteplaats Marum, want ook daar ontbreekt ieder spoor in het dienstbodenregister.
Helaas is dat eveneens het geval in Termunten, Hindriks plaats van herkomst. In de algemene bevolkingsregisters (met aparte indexen) over de jaren 1870 en 1880 zien we dat hij dan nog thuis woont, bij zijn ouders Jan Vondeling en Trientje Bottinga. Dat is niet meer het geval in 1890, maar zijn naam blijkt ook afwezig in de Termunter dienstbodenregisters over de jaren 1880 en 1890. In dit geval loopt het spoor voorlopig dus dood, al kunnen we de meest voor de hand liggende mogelijkheden nu wel uitsluiten.
Dan de oudste van beide schoenmakers: Geert Perton (Finsterwolde 1864). In 1880 woont hij nog in bij zijn ouders Elzo Perton en Geeske Boog op het adres D 74 (later omgenummerd tot D 89) in Finsterwolde en heeft dus anders dan andere landarbeidersjongens (zoals zijn oudere broers) geen kost- en werkbaas waar hij bij inwoonde en werkte. Wellicht deed hij nog los werk. Op 1 augustus 1881 vertrok hij volgens het Finsterwolmer bevolkingsregister naar de naastgelegen gemeente Beerta, waar hij afgaand op het Beertster bevolkingsregister inwoonde bij een Adolf Tuin te Drieborg. Dit was inderdaad een schoenmaker. Sterker nog: het ging on de oom van Geert latere vrouw Antje Tuin! Behalve zijn ambacht, zal Geert hier dus kennis hebben gekregen aan zijn vrouw. Desondanks, of misschien wel juist om die reden, vertrok hij na nog geen jaar alweer naar een andere schoenmakerij, die van de gebroeders Roelf en Thomas Elles Jonker op het adres C 75 in Finsterwolde. Toen hij hier een jaar of drie had gewoond en gewerkt, werd hij remplaçant en vervulde hij de militaire dienst voor een boerenzoon uit Ulrum. Op 26 mei 1888 was hij afgezwaaid en vestigde hij zich als dienstbode bij de winkeliersfamilie Boneschans op de Ekamp bij Oostwold, terwijl hij een jaar later, inmiddels volwas schoenmaker zijnde, in het gemeentehuis van Finsterwolde trouwde en zich met zijn vrouw Antje Tuin vestigde in de dorpskom van Oostwold. Hier werden mijn grootvader en diens oudste zuster geboren. Maar het gezin heeft er maar vier jaar gewoond, want eind maart – begin april 1893 betrok het de nieuw gebouwde schoenmakerswoning aan de Klinkerweg in Finsterwolde.
In het ene geval zijn via de bevolkingsregisters iemands gangen dus op de voet na te gaan, terwijl dat in het andere niet zo goed mogelijk blijkt. Dat ligt vooral aan de kwaliteit van de registratie. Bovendien blijken de systematiek en periodisering van de bevolkingsregisters van gemeente tot gemeente ook nogal eens te verschillen: hier hebben de dienstbodenregisters bijvoorbeeld een alfabetische opzet, terwijl dat elders een chronologische is. Het is in principe dus een mooie bron, maar lang niet in alle gevallen even rijk. Bovendien zouden door een koppeling met het kadaster de letter-nummeradressen eens wat inzichtelijker gemaakt moeten worden. Misschien een aardig karwei voor historische verenigingen, die zo tegelijkertijd een mooi inzicht kunnen krijgen in de woningvoorraad en bevolkingsontwikkeling van hun dorpen, vooral wat betreft de negentiende eeuw.
“Dag Harry, dit is jouw dag”
Geplaatst op: 15 september 2019 Hoort bij: autobio 4 reactiesIk fiets door Hornhuizen naar het westen en ontwaar op de kop van de weg een groot bord met mijn naam erop en eronder de wens “Forever!”. Laat me zeggen dat ik niet ongevoelig ben voor een dergelijke boodschap.
Het bord stond opgesteld naast Wongema, de plaatselijke herberg, die nogal aan de weg timmert. Voor de toegangsdeur bevond zich nog een tweede bord: “Dag Harry, dit is jouw dag”.
Vreemd, dat ze mij hier niet eerder hiervan op de hoogte hadden gesteld. Zouden ze, zo vroeg ik mij af, hier gratis maaltijden verstrekken aan de Club van Harries, waarvan ik een toekomstig erelid ben?
Eerst maar even in de kerk gaan kijken, besloot ik. Maar daar trof ik bij de deur een minder leuk bericht aan: de kerk was wegens een begrafenis dicht voor monumentendagjesmensen. Nu kreeg ik ook door waarom er zoveel auto’s rondom het kerkhof geparkeerd stonden. Er bevond zich zelfs een plat wagentje voor het kerkpad – daarop was de kist gebracht, realiseerde ik me. Door de kier van de deur hoorde ik een populaire melodie zingen, blijkbaar was de uitvaartdienst net volop aan de gang.
Dan maar meteen naar de kroeg. Vrolijk vanwege het warme welkom stapte ik binnen: Houden jullie een reünie van de vereniging voor Harry’s? De man achter de toog nam me op en legde me wat korzelig uit dat dit ter ere was van de man wiens uitvaart schuin er tegenover net aan de gang was, namelijk Harry. Het ging om een in Hornhuizen bekende en populaire dorpsfiguur, begreep ik en de man achter de toog verwachtte na de begrafenis grote drukte in zijn zaak. Als ik een kop koffie wilde, kon ik die nog wel krijgen, maar een tosti zat er niet in. Ik bedankte voor het aanbod, mompelde dat ik het begreep en taaide af.
Buiten stapte ik op mijn fiets en nam nog een fotootje van Wongema. Bij de kerk stond nog steeds het lege platte wagentje te wachten op zijn vracht: de Hornhuister Harry. Een man met een boerenpet knetterde op een ouderwetse buikschuiver voorbij. Even later zag hem langs de weg naar Ulrum praten met de chauffeur van een vrachtwagen vol stro.
Achteraf verbaas ik me over de aard van het rouwbetoon bij Wongema. Gelukkig was het mijn dag nog niet.
Van Baflo naar Leens op Open Monumentendag
Geplaatst op: 14 september 2019 Hoort bij: Ommelanden 8 reactiesBeslag op kerkdeur in Baflo:
Tamelijk licht daar in de kerk:
Het wapen van Bouwe Coenders op een grafkistplaat, met dansende bokken:
Het effect van gekleurd glas op een witte raamomlijsting:
Bovenkant armblok of -paal:
Landschap even buiten Raskwerd – hier en daar rook het gewoon naar uien:
Middeleeuwse plafondschildering van duellerende ruiters, waarschijnlijk kampvechters in een strijd van goed en kwaad, in Den Andel:
Het wapen op het graf van de predikant Henricus Hulzebusch. Hij kwam uit Winschoten, maar de Hulzebusch (of Hulzebos) was in de zeventiende eeuw een grote herberg in de stad Groningen op de hoek van het Kattendiep en het Schuitendiep. Daar zou de familie oorspronkelijk wel eens vandaan kunnen komen. Klopt dit vermoeden, dan had de herberg in Stad wellicht eenzelfde wapen op het uithangbord staan:
Tussen Den Andel en Saaxumhuizen:
Weer een peerdje erbij in mijn verzameling:
Gezicht op Saaxumhuizen:
In de kerk daar een boekenmarkt:
Vaas toont apostelen:
Hiddingezijl, daar was ik nog nooit geweest, had er zelfs niet eens van gehoord:
Vervallen schuur in Westernieland:
Het sobere kerkje daar:
Bloemen op de kansel:
Even buiten Westernieland – strobult in strijklicht:
In Pieterburen liep mijn ketting eraf. Geen fietsenmaker ter plaatse bekend. Daarom doorgelopen naar Kloosterburen en onderweg in Broek bij een zorgboerderij (Keroazie), waar ik een ijsje kocht, opnieuw gevraagd of men er een fietsenmaker wist. De dichtstbijzijnde zat in Winsum. Maar ze bleken er zelf fietsen op te knappen en wilden die ketting er wel voor me opleggen. Betaling bliefden ze niet. Geweldig, want anders had ik mijn broer moeten vragen om me op te halen.
Bij Keroazie hadden er onder meer alpaca’s:
Nog even in de katholieke kerk van Kloosterburen geweest:
Gezicht op Leens:
Herenbank, met ook hier dansende bokken:
Engel met cello op het orgelfront:
Voorheen schand- en geselpaal fungeert nog steeds als grenspaal tussen Leens en Ulrum.
Bijenteelt concentreerde zich op hoogveen en heide
Geplaatst op: 21 januari 2019 Hoort bij: Geschiedenis 3 reacties
Aantallen korven met bijen per gemeente, 1866. Bron: Gemeenteverslagen, RHC Groninger Archieven 1099-8117 e.v.
Tussen 1866 en 1906 vermeldden de Groninger gemeenten in hun gemeenteverslagen de aantallen bijenkorven van hun eigen inwoners. Voor het eerste jaar heb ik de aantallen in kaart gebracht.
De dertien gemeenten die geen opgave van het aantal inheemse bijenkorven verstrekten, kregen op het kaartje geen bolletje van me. Driekwart van die gemeenten motiveerde het verzuim met de mededeling dat er geen bijenteelt was. Haren, waar je juist wel enige bijenteelt mocht verwachten, deed helemaal geen opgave in 1866, maar schreef in 1867: “Bijenteelt wordt hier niet anders uitgeoefend, dan door eenige liefhebbers in het klein”. Professionele imkers waren er dus niet in Haren.
De gemeenten tot 100 korven voorzag ik van een wit bolletje. Net als de gemeenten zonder opgave van cijfers komen deze het meest voor in het noordelijk Westerkwartier, De Marne, Hunsingo en noordelijk Fivelingo. Afgezien van het Lageland lag dat niet aan een gebrek aan drachtplanten, eerder aan afkeer en angst voor de angel.
Aan de randen van het grote bijenloze en bijenarme gebied zijn gele bolletjes te zien, daar trok de bijenteelt al wat meer. De oranje bolletjes staan voor een middencategorie: gemeenten met 200 à 500 korven. Deze trof je vooral in het Oldambt en noordelijke Westerwolde aan. De subtop, met rode bolletjes die staan voor 500 tot 1000 korven, zat vooral in het zuiden van het Westerkwartier. De gemeenten met de meeste bijenkorven, die de paarse bolletjes kregen, moet je echter zoeken in het zuidoosten van de provincie, in de Veenkoloniën en Westerwolde. Op de rij af vanuit het westen: Veendam (1282 korven), Nieuwe Pekela (942 korven), Vlagtwedde (1860) en Onstwedde (911). De absolute topgemeente qua eigen bijenteelt was echter de grote gemeente Slochteren, met maar liefst 2890 korven. In Slochteren zoemde het, in Slochteren zat de buzz.
Conclusie: waar nog hoogveen met heide was en die heide samen met boekweit in de nazomer de nectar verschafte, had je veel meer eigen bijenteelt dan op de klei met zijn koolzaad en klaver in het voorjaar en de voorzomer. Het beeld, opgeroepen door de Staat van den Landhuishouding, wordt hiermee bevestigd.
Uitheemse bijenvolken telden niet mee. Toch wijdden een stuk of wat gemeenten daar wel woorden aan. Het betrof deze vijf: Baflo, Warffum, Usquert, Uithuizen en Uithuizermeeden, nu een rijtje stationsplaatsen op het Hogeland. Deze vijf hadden allemaal jonge polders langs de Waddenkust met veel koolzaad. Drie van de vijf deden geen opgave van het aantal bijenvolken, omdat er, zoals ze zeiden, helemaal geen bijenteelt was. Uithuizen gaf 59 korven op en Uithuizermeeden slechts 1 (!). Al met al dus nogal karig. Dat werd echter gecompenseerd door Drentse imkers, die in deze gemeenten in het voorjaar hun bijen op het bloeiende koolzaad kwamen zetten. In Warffum en Usquert waren het enkele en in Uithuizen enige; in Uithuizermeeden daarentegen, ging het om vele. Naar het oosten namen de aantallen Drentse korven dus toe.
Overigens blijkt uit de gemeenteverslagen van Oude Pekela en Eenrum dat de bijenteelt er verminderde. De Staat van den Landhuishouding constateerde in 1818 al een achteruitgang voor het kleigebied.
In het overgrote deel van Groningerland vormde het bijenhouden een liefhebberij. Zelfs in een topgemeente als Onstwedde waren er slechts enkele semi-professionele imkers. Mogelijk zat er ook eentje in Appingedam. Echte profs, met 150 korven of meer, zullen er alleen in de paarse gemeenten hebben gezeten, Slochteren voorop.
—
De gegevens van alle Groninger gemeenten op een rij, naar aantallen korven:
| GEMEENTE | AANTAL KORVEN BIJEN | OPMERKINGEN |
| Slochteren | 2890 | |
| Vlagtwedde | 1860 | |
| Veendam | 1282 | |
| Nieuwe Pekela | 942 | |
| Onstwedde | 911 | “Weinige ingezetenen dezer gemeente zoeken in de bijenteelt een middel van bestaan. Er worden slechts enkele gevonden die bijen vluchten houden, maar doen zulks als een bijkomende zaak.” |
| Leek | 650 | |
| Wildervank | 627 | |
| Marum | 570 | |
| Scheemda | 444 | |
| Finsterwolde | 334 | |
| Midwolda | 281 | |
| Oude Pekela | 260 | “Sommige personen houden zich hier nog met de teelt bezig (…), uit hoofde men van hier te veel met de korven moet reizen, eerst naar de klei en om de koolzaad en dan naar Westerwolde om de boekweit.” |
| Grootegast | 230 | |
| Wedde | 227 | “Op de bijenteelt legt men zich hier niet veel toe.” |
| Zuidbroek | 220 | |
| Noordbroek | 207 | “Slechts door eenige personen als bijzaak uitgeoefend, Het getal dier personen bedroeg 11.” |
| Sappemeer | 195 | |
| Bierum | 193 | |
| Meeden | 184 | |
| Termunten | 181 | |
| Muntendam | 148 | Hier alleen liefhebberij. |
| Bellingwolde | 141 | |
| Grijpskerk | 130 | Wordt weinig en enkel uit liefhebberij gedaan. |
| Nieuwolda | 128 | |
| Eenrum | 122 | “De bijenteelt vermindert.” |
| Oldekerk | 120 | “Bijen worden hier slechts bij enkele korven uit liefhebberij aangehouden.” |
| Appingedam | 105 | Er zijn in deze gemeente slechts twee bijenhouders. |
| Bedum | 86 | |
| Aduard | 84 | De bijenteelt is hier van geringe omvang en bij velen een onbekende zaak |
| Hoogezand | 79 | Bijenteelt is hier “in zeer geringe mate”. |
| Winschoten | 79 | “De bijenteelt betekent hier weinig” |
| ’t Zandt | 76 | “De Bijenteelt is van weinig beteekenis.” |
| Zuidhorn | 75 | “De bijenteelt wordt alhier meest uit vermaak aangehouden.” |
| Uithuizen | 59 | “Wordt hier weinig gedreven. In den regel komen hier eenige bijenhouders uit de provincie Drenthe welke gedurende den bloeitijd van het koolzaad hunne bijenkorven bij sommige landbouwers plaatsen.” |
| Noorddijk | 53 | Heeft hier weinig of niet plaats. |
| Hoogkerk | 50 | “De bijenteelt is hier van geene beteekenis.” |
| Ulrum | 41 | De bijenteelt is in deze gemeente van weinig belang. |
| Groningen | 22 | |
| Loppersum | 18 | |
| Nieuweschans | 9 | |
| Kantens | 7 | “Is hier niet van beteekenis.” |
| Ezinge | 6 à 7 | “Aan bijenteelt wordt hier weinig gedaan. 6 à 7 stuks korven telt men in deze gemeente, welke aan vier eigenaars toebehooren…” |
| Stedum | 3 | “Bijenteelt wordt hier in de gemeente niet gedreven, slechts één persoon houdt drie korven voor zijn genot.” |
| Uithuizermeeden | 1 | “De bijenteelt wordt hier zeer weinig gedreven. Daarentegen komen hier vele Drentsche bijenhouders gedurende de bloeitijd van de koolzaad…” |
| Adorp | – | Hier niet uitgeoefend |
| Baflo | – | “Bijenteelt heeft in deze gemeente niet plaats, behalve door Drenthenaren die telkens voorjaren hier komen en tegen het najaar de ten deele gevulde korven weder met zich voeren.” |
| Beerta | – | |
| Delfzijl | – | Bijenteelt heeft men hier niet. |
| Kloosterburen | – | Dit jaar geen bijenhouders hier aangetroffen. |
| Leens | – | Van bijenteelt wordt hier in de loop van dit jaar geen gebruik gemaakt. |
| Middelstum | – | |
| Oldehove | – | Bijenteelt is hier niet. |
| Ten Boer | – | |
| Usquert | – | “De bijenteelt wordt hier niet uitgeoefend dan door enkele bijenhouders uit Drenthe.” |
| Warffum | – | “De bijenteelt wordt hier niet uitgeoefend dan door enkele bijenhouders uit Drenthe.” |
| Winsum | – | “Bijen worden hier niet gehouden.” |
| Haren | Geen opgave | 1867: “Bijenteelt wordt hier niet anders uitgeoefend, dan door eenige liefhebbers in het klein.” |
Hoe Geert Perton soldaat werd
Geplaatst op: 28 april 2018 Hoort bij: Familie 2 reacties
Onlangs werd ik op een middag naar de studiezaal geroepen, want meneer Wortelboer had iets voor me gevonden. Het bleek te gaan om het contract van plaatsvervanging dat mijn overgrootvader in 1886 afsloot.
Over die Geert Perton (1864-1949) heb ik hier al eens verteld dat hij zelf van de militaire dienstplicht vrijgesteld was wegens broederdienst, en dat hij als remplaçant de plaats innam van iemand die ingeloot was maar niet in dienst wilde. Ooit heb ik wel gezocht naar hun contract van plaatsvervanging, maar dat niet kunnen vinden. Je zoekt zoiets ook niet gauw bij een stad-Groninger notaris als de dominante contractpartner uit De Marne en de andere partner uit het Oldambt komt. Maar nu kwam het contract dus toch tevoorschijn, dankzij Wortelboer.
Wortelboer had bij zijn archiefonderzoek al veel van zulke contracten onder ogen gehad – volgens hem was het op zich niet zo héél bijzonder. Inderdaad bleken de bepalingen zo algemeen, dat de stadse notaris kon volstaan met een voorbedrukt formulier, waarop hij de benodigde gegevens handmatig invulde.
Omdat geen van beide contractpartners meerderjarig was, werden zij vertegenwoordigd door afgezanten van de ouderlijke macht. In het geval van Geerts vader was dat de zaakwaarnemer Jacob Wetsema uit Scheemda en wat betreft de boerenzoon Pieter Bouma uit Ulrum ging het om diens voogd, een boer uit Hornhuizen. Bemiddelaar Wetsema, oorspronkelijk uit Winsum, had een zuster in Ulrum wonen – zo was het contact waarschijnlijk ontstaan. Beide partijen kwamen dan overeen dat Geert, in de overeenkomst schoenmaker genoemd, als Pieters plaatsvervanger zou dienen door het vervullen van diens militaire dienstplicht. Hiermee verdiende Geert 350 gulden (anderhalf maal het jaarinkomen van een Oldambtster landarbeider), hem na zijn afzwaaien te voldoen op 1 mei 1889, dus ruim drie jaar na het ingaan van het contract. Opmerkelijk is nog, dat Geert deze overeenkomst tekende als G.E. Perton, terwijl hij officieel alleen als Geert Perton te boek stond. Blijkbaar was de vroegere gewoonte om zich met een patroniem (zoonvadernaam) aan te duiden, in zijn geval nogal hardnekkig.
Geerts astma vormde geen reden om hem medisch af te keuren. Ook vormde zijn strafblad geen beletsel. En dus verving hij de Ulrumer boerenzoon daadwerkelijk, en wel bij het eerste regiment veldartillerie, waarvan de kanonnen natuurlijk nog door paarden werden voortgetrokken. Later zou hij zich zijn Utrechtse diensttijd met genoegen herinneren: “’s Mörgns as deur’n opengong’ng frensd’n peerd’n aal”. In die herinnering manifesteerde zich de landarbeiderszoon, die hij was.
Inderdaad moet Geert zijn remplaçantenvergoeding op 1 mei 1889 hebben ontvangen. Drie weken later trouwde hij immers met Antje Tuin, mijn overgrootmoeder, waarna ze zich vestigden in Oostwold.
—
Bron:
RHC Groninger Archieven, Toegang 1869 (archief notaris R.A. Quintus, Groningen) inv.nr. 617, akte 1886-115 (22 april 1886).
Woestijnsprinkhanen in Groningerland
Geplaatst op: 29 juli 2016 Hoort bij: Geschiedenis Een reactie plaatsen
Woestijnsprinkhanen, zoals ze in 1748 over Engeland uitzwermden. Gravure in Thomas Pennant, A Tour in Wales (1781).
Terwijl een enorme veldmuizenplaag, die vooral in het Oldambt huishield, ogenschijnlijk even verminderde, leek het of zich eind september 1824 een nieuwe “verwoestende geesel” aandiende: er kwamen woestijnsprinkhanen neer, het eerst op de Oostwolder- en Finsterwolderpolder en wat later op de Noordpolder, bij Ulrum en ten zuiden van de stad Groningen. Gelukkig ging het slechts om geringe aantallen; bij Emden, in Oost-Friesland, waren het er wat meer.
In stukken die andere kranten grif overnamen, berichtte de Groninger Courant over de komst van de Gryllus migratorius, zoals Linnaeus het beestje had genoemd. Daarbij ging het blad uitgebreid in op de ‘natuurlijke historie’ van het dier, “om het oordeel van het publiek op ware gevolgtrekkingen te bepalen”. Zo zou de woestijnsprinkhaan in zijn vlucht sterk lijken op het insect, “’t geen wij vileinbijter of glazenmaker (Libella) noemen”, al was de sprinkhaan veel zwaarder en had hij extra springpoten, waarmee hij minstens 9 meter afstand kon overbruggen. Een wijfje droeg wel 150 eieren, die het in ‘t najaar afzette en die in het voorjaar uitkwamen. Na vier verpoppingen begon in juni “hunne hooge vlugt, met den wind heinde en verre voortgezweept”.
Het blad meldde dat de woestijnsprinkhaan slechts in warme nazomers vanuit Libië en Arabië overkwam, en dat hij in 1747 en 1748 “ontzettend veel schade” had aangericht in Silezië, Polen, noordelijk Duitsland, Nederland en Groot-Brittannië. In september 1747 bereikte hij op een zuidoostenwind deze noordelijker gelegen Europese contreien via Walachije, Moldavië, Zevenbergen en Hongarije. Aanvankelijk schonk men er weinig aandacht aan, tot de afgezette eieren in april 1748 uitkwamen en in juni het zwermen begon.
“zoodat in het midden van die maand de verwoesting, door hen aangerigt in het gras en opgeschoten graan , alom de aandacht der regeringen tot zich trok, doch niet meer konde worden gestuit, en zij in augustus en september zich heinde en ver verbreidden.”
Hieruit moest de les getrokken worden dat een vroegtijdige bestrijding veel ellende kon voorkomen. Al kon een strenge winter ook handig zijn – die van 1748 op 1749 maakte een eind aan de woestijnsprinkhanenplaag.
Overigens bracht de krant graag een onderscheid aan met een inheemse sprinkhaan, die zich in Drenthe en Westerwolde blijkbaar wel eens tot een plaag ontwikkeld had: de locusta Germanica.
—
Bron:
Groninger Courant van 28 september en 12 oktober 1824.
Slachtoffers van de Maartens- en de Kerstvloed
Geplaatst op: 17 maart 2014 Hoort bij: Geschiedenis Een reactie plaatsen| Plaats |
Maartensvloed (1686) |
Kerstvloed (1717) |
|
|
|
|
| Oldehove |
7 |
– |
| Niehove |
13 |
– |
| Garnwerd |
|
1 |
| Ulrum |
– |
73 |
| Vierhuizen en Zoutkamp |
18 |
41 |
| Hornhuizen |
4 |
117 |
| Leens |
– |
182 |
| Nijenklooster |
– |
7 |
| Kloosterburen |
11 |
– |
| Wehe |
– |
25 |
| Zuurdijk |
– |
55 |
| Warfhuizen |
|
63 |
| Niekerk |
1 |
73 |
| Vliedorp |
7 |
48 |
| Wierhuizen |
|
40 |
| Pieterburen |
70 |
172 |
| Eenrum |
3 |
126 |
| Westernieland |
60 |
79 |
| Saaxumhuizen |
10 |
30 |
| Den Andel |
4 |
43 |
| Baflo |
– |
21 |
| Raskwerd |
– |
27 |
| Tinallinge |
|
12 |
| Breede |
– |
1 |
| Warffum |
22 |
63 |
| Usquert |
41 |
44 |
| Uithuizen |
72 |
67 |
| Uithuizermeeden |
313 |
208 |
| Oosternieland |
4 |
20 |
| Oldenzijl |
|
5 |
| Zandeweer |
|
10 |
| Eppenhuizen |
|
6 |
| Rottum |
|
5 |
| Kantens |
|
2 |
| Toornwerd |
|
9 |
| Westerwijtwerd |
|
4 |
| Huizinge en Menkeweer |
|
3 |
| Bedum |
– |
4 |
| Onderwierum |
|
9 |
| Ter Laan en ‘t Reidland |
|
1 |
| Wetsinge |
– |
3 |
| Winsum en Bellingeweer |
– |
12 |
| Ranum |
|
8 |
| Maarhuizen |
– |
4 |
| Mensingeweer |
– |
31 |
| Maarslag |
– |
11 |
| ‘t Zandt |
9 |
47 |
| Godlinze |
53 |
18 |
| Spijk |
104 |
53 |
| Bierum |
61 |
67 |
| Holwierde |
37 |
20 |
| Uitwierde |
9 |
4 |
| Delfzijl |
– |
1 |
| Farmsum |
17 |
4 |
| Oterdum |
97 |
2 |
| Heveskes |
11 |
– |
| Termunten |
223 |
– |
| Borgsweer |
17 |
– |
| Woldendorp |
37 |
– |
| Wagenborgen |
27 |
– |
| Siddeburen |
4 |
4 |
| Garmerwolde |
|
1 |
| Westeremden |
1 |
2 |
| Garsthuizen |
|
5 |
| Loppersum |
|
5 |
| Wirdum |
|
10 |
| Leermens |
|
15 |
| Oosterwijtwerd |
|
13 |
| Krewerd |
1 |
13 |
| Katmis en Oldenklooster |
|
10 |
| Marssum |
– |
2 |
| Losdorp |
6 |
|
| Solwerd |
6 |
8 |
| Nieuwolda |
|
13 |
| Nieuw-Scheemda |
4 |
|
| Oostwold |
10 |
|
| Finsterwolde |
— |
8 |
| Eexta |
|
1 |
|
|
|
|
| TOTAAL |
1394 |
2091 |
De vijf meest getroffen plaatsen waren in 1686 Uithuizermeeden (313), Termunten (223). Spijk (104), Oterdum (97) en Uithuizen (72).
De vijf meest getroffen plaatsen waren in 1717 Uithuizermeeden (208), Leens (182), Pieterburen (172), Eenrum (126) en Hornhuizen (117).
Uithuizermeeden was de gevaarlijkste plek om te wonen. Toch vermoed ik dat Termunten in 1686 relatief nog zwaarder getroffen werd – er kunnen maar weinig bewoners die ramp hebben overleefd. Verder maakte de Maartensvloed vooral slachtoffers in volkrijke plaatsen langs de Eemskust, terwijl de Kerstvloed vooral dergelijke plaatsen langs de kust van De Marne trof. Relatief weinig slachtoffers vielen er beide keren in het Oldambt.
—
Bronnen: RHC Groninger Archieven, Toegang 1 (archief Staten) inv.nr. 817 – Slachtofferlijst van de Maartensvloed; en Johannes Adrianus Mobachius, Groningerlands zeer Hooge en Schrikkelyke Watervloed, Ter Overstrooming van een groote menigte van Menschen, enz. op Kers-tyd den 25 Decemb. 1717 (Groningen 1718), de lijst achterin.
Ho Ho Pierlalo of Het Paterslied
Geplaatst op: 24 mei 2013 Hoort bij: Geschiedenis 5 reacties“Men zingt hier, behalve eenige zoogenoemde straatdeuntjes, een zeer oud en bekend lied, onder de benaming van Ho, Ho, Pierlalo, hetwelk op bruiloften onder het dansen eener Ronde gezongen wordt, bestaande hetzelve uit tweeregelige verzen, met herhaling telkens van ho, ho, Pierlalo en ho zie zo.”
Aldus, in 1828, de schoolmeester van Midwolde (Wk.). En zijn collega van het vijftien kilometer verderop gelegen Haren schrijft hetzelfde jaar, nadat hij de bij lokale huwelijksvieringen “aanhoudend” gevulde en “veeltyds” met smaak geleegde brandewijnskommen ter sprake heeft gebracht:
“Tegen den avond is men reeds uitermate vrolyk, wanneer de jongelingschap in de schuur, zich in eenen ronden kring schaart, en dan onder het zingen van een oud zeer gebrekkig en voor het gehoor vervelend lied (het Paterslied) begint in het ronde te springen enz.”
Dat het Paterslied uit Haren en het Ho, Ho, Pierlalo uit Midwolde op één en dezelfde dansdeun neerkomen, leert een sondering in de Liederenbank, die voor tekst en uitleg verwijst naar Zeden, gewoonten en gebruiken in de provincie Groningen, een werkje van Johannes Onnekes (1885) dat ook in de DBNL te vinden is als artikel. Volgens deze ongelukkige Ulrumer onderwijzerszoon werd “eertijds… op de volksvermakelijkheden” – dus niet alleen op bruiloften – “druk werk gemaakt van den bekenden rondedans ‘Daar ging een patertje langs den kant’”:
“Deze rondedans is zeer oud en was reeds bekend bij onze voorouders van de dertiende eeuw. Een enkelen keer komt hij in deze streken nog voor, gewoonlijk tegen het einde der pret, als de lui tamelijk vroolijk zijn geworden en ook de aanwezige gehuwden en meer bejaarden in den jonkmöln (jonkmolen) komen, d.i. zich als het ware weder jong beginnen te voelen en het gezelschap der vroolijke jongelui zoeken. De wijze, waarop hij wordt uitgevoerd, is ongeveer als volgt: de dansers formeeren een kring om een jonkman en dansen al zingende in het rond, nu eens met de zon om, dan tegen haar in. Men zingt:
1.
Daar ging een patertje langs den kant,
Ho, ho, pierlalo en ho zie zoo!
En nam een nonnetje bij de hand,
Ho ho, pierlalo en ho zie zoo!
Volgens Onnekes verving men de tweede regel ook wel door “het oudere ‘Hei, ’t was in de mei, mei, mei’. Mei, zo herinneren we ons, was (en is) traditioneel dé trouwmaand. Bij de derde regel trok de man in de kring een vrouw uit de hem omringende kring naar zich toe. In de oorspronkelijke opzet knielde hij eerst voor haar, spreidde een zakdoek uit, waarop zij dan tegenover hem moest knielen:
2.
Kom, pater, gij moet knielen gaan,
Ho, ho, pierlalo en ho zie zoo!
En laat je non alleenig staan,
Ho, ho, pierlalo en ho zie zoo!3.
De pater spreidt de non een kap,
Ho, ho, pierlalo en ho zie zoo!
Alwaar de heilge non op stap,
Ho, ho, pierlalo en ho zie zoo!4.
Kom, pater, geeft uw non een zoen,
Ho, ho, pierlalo en ho zie zoo!
Dat moog je nog wel driemaal doen,
Driemaal, driemaal, driemaal, doen,
Ho, ho, pierlalo en ho zie zoo!5.
Kom, pater, beur je non weêr op,
Ho, ho, pierlalo en ho zie zoo!
En dans nu met uw kermispop,
Ho, ho, pierlalo en ho zie zoo!
Bij deze regel stonden man en vrouw op, zoenden elkaar nog eens en walsten naar den kring. Vervolgens nam de man weer zijn plek in de kring in en ging daarmee weer in de ronde dansen:
6.
Kom, pater, gij moet scheiden gaan,
Ho, ho, pierlalo en ho zie zoo!
En ’t nonnetje moet blijven staan,
Ho, ho, pierlalo en ho zie zoo!
Het volgende couplet werd volgens Onnekes vaak weggelaten:
7.
Maar hij (of zij) kan zoo niet scheiden gaan,
Ho, ho, pierlalo en ho zie zoo!
En zonder zoen hem (of haar) laten staan,
Ho, ho, pierlalo en ho zie zoo!
De vrouw, alleen overgebleven in het midden van de kring, moest nu een andere man uit de kring rondom haar kiezen.
8.
Nonnetje, gij moet kiezen gaan,
Ho, ho, pierlalo en ho zie zoo!
En nemen een ander pater aan,
Ho, ho, pierlalo en ho zie zoo!9.
Kom, geef je pater nu een zoen,
Ho, ho, pierlalo en ho zie zoo!
Dat moog je nog wel driemaal doen,
Driemaal, driemaal, driemaal doen,
Ho, ho, pierlalo en ho zie zoo!
Nadat ’t zoenen was afgewikkeld, schrijft Onnekes,
“vangen de rondedansers op nieuw aan te zingen, in den regel nu niet bij het eerste, maar bij het vierde couplet. Bij den voortgang van het dansspel is het beurtelings een pater of een non, die in den kring staat en hierna worden ook de betrekkelijke versregels veranderd. Is er een non in den kring, zoo zingt men b.v. couplet 5: Kom, beur je pater nu weèr op, e.z.v.”
Het komt wel een beetje raar voor dat in nagenoeg totaal gecalviniseerde streken nog medio negentiende eeuw op deze manier gezongen werd over paters en nonnen. Bovendien waren die in contreien waar ze nog wèl rondliepen, sinds het Concilie van Trente toch serieus aan geloften van kuisheid gebonden. Het danslied zal dan vast niet zo oud geweest zijn als Onnekes veronderstelde, maar het zou toch best om een antiklerikaal relict kunnen gaan uit de vijftiende of zestiende eeuw. Hoe dit ook zij, het met meer of minder enthousiasme zoenen gaf de omstanders natuurlijk een mooie indruk van de al dan niet bestaande sympathie bij vooral de uit de kring getrokken danspartner, en uit dat inzicht zal dan wel een flink deel van de lol hebben bestaan.
In elk geval luidde deze rondedans het einde van het feest in – vanuit de dans ging men huiswaarts. Thineus, de uit de stad Groningen afkomstige predikant Tonnis van Duinen, koppelt in zijn werkje Ons Dorp (1846) de dans eveneens aan het laatste stadium van de bruiloft, als de vele brandewijn met rozijnen haar uitwerking niet had gemist en de een na de ander huppelend naar de schuur vertrok:
“Ze hebben een speelman weten magtig te worden en de leemen vloer dreunt onder de zolen der dansenden. Dan weer vormen zij een ronden kring en de speelman dreunt het oude: Ho, ho pierlalo! lustig op. ’t Is een mooi liedje, vooral om het:
De pater gaf de non een zoen,
dat er telkens in voorkomt, en tot eene heerlijke scène aanleiding geeft, die treffelijk wordt uitgevoerd…”
In Friesland was de dans evenmin onbekend. zoals blijkt uit het bekende werk van Waling Dijkstra (1892 e.v.j.). In 1913 noemde T. (de Ommelander Jacob Tilbusscher?) Ho Ho Pierlalo nog eens in het Nieuwsblad van het Noorden, en merkte op dat hij deze en andere deuntjes “niet veel meer” hoorde:
“Toch jammer, dat ze in ’t vergeetboek raken.”
Wel was de dans hier en daar nog in zwang, getuige de melding in 1967 door de dan 62–jarige Jan Nijenbanning uit Gees in Drenthe. Volgens deze boer werd hij daar in zijn jonge jaren, dus rond de Eerste Wereldoorlog, nog op allerlei feesten gedanst: “Als de jeugd echt uitgelaten was”, ging ze er spontaan toe over. Ook Oldenbanning releveert het partner kiezen en het zoenen, maar het refrein is bij hem ’t ‘Het was in de mei, het was in de mei’, dat door Onnekes nog voor de oudere versie werd gehouden. Een “mooie kant” aan deze dans vond Oldenbanning het emancipatoire aspect, namelijk “dat een meisje stappen kon ondernemen naar de jongen die ze wou”, iets wat normaal niet ging.
Helaas noteerden de oudere auteurs geen melodie en lijkt die corrupt overgeleverd bij Oldenbanning. Maar in de onvolprezen Liederenbank vinden we ook plausibele versies, zoals in een opname van Maria van Douwen Kuipers-van Meekeren, die de dans kende uit haar jeugd in het Hindeloopen van vlak voor de Eerste Wereldoorlog.
Hield zij het voor een pinksterdans, voor de fabrieksarbeider Hermanus Oldenheuvel (geb. 1891) uit Losser, die het lied in 1959 voor de microfoon van Onder de Groene Linde inzong, was het weer typisch een bruiloftslied.
Tot slot nog een mooie gedragen versie, in 1953 opgenomen bij de toen 53-jarige Pietertje Langereis-Kistemaker uit het Westfriese Sijbekarspel.
Hommelstommel en nachtmerrie
Geplaatst op: 5 april 2013 Hoort bij: Geschiedenis 1 reactieAnders dan ik meende, bleek de hommelstommel wel degelijk inheems in Groningerland. Ook de radicaal-verlichte Marten Douwes Teenstra schreef namelijk over dit paardmens als incarnatie van de duivel, al kwam die volgens hem qua uiterlijk niet met een omgekeerde, maar met een normale centaur overeen:
“Dit groote Phinxachtig gewrocht der verbeelding noemt men in het Oldambt, alwaar het ook spookt, hommelstommel en in het Westerkwartier hompelstompel. Men ziet dit wangewrogt hier en daar ook als een paard zonder kop, zoals er onder andere nog een bij Oldersum loopt, gaande steeds van het zuiden naar het noorden.”
Overigens jammer dat Teenstra zich in zijn boek niet beperkte tot Groningerland, de Marne, of nog beter: zijn woonplaats Ulrum. Hij heeft er van alles en nog wat uit de wijde wereld bijgesleept, en zo werd dat boek een omgevallen kaartenbak. Bovendien was Teenstra een ongedisciplineerd schrijver, die veel te veel zijpaden bewandelde. Zijn vooropgezette meningen over bijgeloof en cocksianen stonden een fundamenteler begrip in de weg. Toch zitten er prachtige krenten in de pap, en de gedeelten over Ulrum e.o. zouden samen met allerlei bronnenmateriaal over de Afscheiding een mooie historisch-antropologische studie van dit stuk Groningerland in het decennium 1830-1840 op kunnen leveren.
Om terug te komen op de hommelstommel, een collega van dit plaagbeest was de nachtmerrie. Want onder nachtmerrie werd niet alleen de angstdroom verstaan, maar ook een paard-, aap-, of mensachtig wezen dat je op onheuse wijze in je slaap bezocht. Tegen de menselijke variant bestond echter een weermiddel, aldus Teenstra:
“Om te ontdekken of iemand al of geen Nachtmerrie was, namen de waarzeggers met zekere meelspijzen, vooral pannekoeken, de proef, welke proefneming alphimantie genoemd wordt. Een Jan in den zak (ketelkoek of meelpuil) konde in het bijzijn van een nachtmerrie van binnen niet gaar worden, dit was ook het geval met tulband en pofferd. En waar pan, trom, zak noch pot alsdan niet wilden laden – dat is dat het gebak niet in deszelfs geheel wilde loslaten – moest ongetwijfeld eene nachtmerrie in huis zijn.”
De opsomming van meelspijzen doet mij sterk denken aan de namen van de drie herbergen bij het Hoendiep op de grens van Hoogkerk en het Vredewold. Mogelijk speelde hier ook een nachtmerie parten, toen dominee Potter er iets kwam nuttigen.
—
Bron: Marten Douwes Teenstra, Volksverhalen en legenden van vroegere en latere dagen (Groningen 1840) met name de pagina’s 26, 27 en 80-82.
Groninger ijsgekte
Geplaatst op: 30 december 2011 Hoort bij: Geschiedenis 6 reactiesOver ijsgekte gesproken, in Groningen kon men er ook wat van:
“ULRUM, 24 december. In deze streken bestaat nog altijd het gebruik, dat hij, die het eerst over ijs op schaatsen een herberg bezoekt, getrakteerd wordt op een “halfoort” jenever, soms met een metworst bovendien. Dientengevolge waagt menigeen zich zeer vroeg over ’t ijs en krijgt niet zelden, in plaats van ’t “halfoort” een duchtig nat pak, zoo niet erger.
Gisteren beproefde schipper D. van een kastelein den gebruikelijken prijs te behalen. Bijna had hij het doel bereikt, toen hij door het brosse ijs zakte. Zonder hulp ware hij gewis verdronken. Gelukkig werd zijn geroep om hulp gehoord en hij gered. Zijn lust naar ’t zoo moeijelijk te winnen “halfoort” zal door ’t koude bad wel aanmerkelijk zijn afgekoeld.”
Bron: Groninger Courant 28 december 1870
groninganus 
Recente reacties